W niniejszym artykule omówię charakter prawny umowy brokerskiej łączącej klienta z brokerem oraz zasady odpowiedzialności klienta wobec brokera wynikające z przedmiotowej umowy.
Umowa brokerska zaliczana jest do katalogu umów nienazwanych, jej zakres i treść wypracowana jest przez praktykę. Przyjmuje się zasadniczo, iż do umowy brokerskiej należy stosować przepisy o umowie-zleceniu (ze względu na dokonywanie przez brokera w imieniu klienta czynności prawnych) lub umowy o dzieło (ze względu na określenie rezultatu w postaci najkorzystniejszego ubezpieczenia), a nawet umowy agencyjnej, jako umowy pośrednictwa.
W zakresie jednoznacznego stosowania przepisów wszystkich tych trzech rodzajów umów możemy znaleźć zarówno głosy aprobujące, jak i krytyczne. Najmniejszym uznaniem cieszy się odniesienie umowy brokerskiej do umowy agencyjnej, ze względu na brak odpłatności umowy brokerskiej, co z kolei jest immanentną cechą umowy agencyjnej.
Kwestia braku odpłatności również nie jest oczywiście ostatecznie przesądzona, jako że strony tej umowy, korzystając z zasady swobody umów, mogą postanowić, iż broker będzie wynagradzany przez klienta. Nie są to jednak przypadki częste, ze względu na powszechność stosowania kurtażu brokerskiego.
Praktykowane jest wynagradzanie brokerów za czynności dodatkowe, poza podstawowym obowiązkiem pośredniczenia w zawarciu umowy ubezpieczenia (np. czynności serwisowe).
Obowiązki klienta wobec brokera
Najważniejszym obowiązkiem klienta wobec brokera jest obowiązek lojalnościi to na gruncie braku tejże dochodzi najczęściej do sytuacji konfliktowych na linii klient – broker – zakład ubezpieczeń. Przykładami braku lojalności będą:
- brak współdziałania z brokerem poprzez niedostarczanie mu wszelkich niezbędnych informacji lub dostarczanie niepełnych, niewłaściwych, co powoduje, iż broker nie może właściwie wykonać umowy i zaprezentować klientowi najkorzystniejszego ubezpieczenia. W praktyce wielokrotnie w takiej sytuacji broker nie jest w stanie konkurować z innymi brokerami również działającymi na rzecz danego klienta;
- udzielanie kilku pełnomocnictw brokerom – wyłącznych i niewyłącznych, co doprowadza do możliwego pokrzywdzenia brokerów w kontekście ekonomicznym (chociaż nie tylko) poprzez utratę przez nich prawa do kurtażu.
Odpowiedzialność ubezpieczającego wobec brokera
Przypadki występowania przez brokerów z roszczeniami przeciwko klientom, choć możliwe, w praktyce występują rzadko. Zrozumiałe są w tym znaczeniu motywy ekonomiczne (klient może i zachował się nielojalnie, lecz zawsze może wrócić z potrzebą ubezpieczenia). Z tego powodu jednak to na zakładach ubezpieczeń ciąży konieczność rozstrzygania, któremu z brokerów wypłacić kurtaż. Podnoszone są głosy, aby kwestie te rozstrzygał niezależny mediator, np. przy Sądzie Polubownym przy KNF, jednak nie idą za takim postulatem żadne konkrety.
Powyższe jednak nie wyklucza możliwości dochodzenia przez brokera od klienta roszczeń odszkodowawczych przed sądem. Orzecznictwo sądowe przyjęło, iż miarą należnego odszkodowania będzie wysokość utraconej przez brokera prowizji, przy oczywistym założeniu indywidualnego podejścia do konkretnego stanu faktycznego.
Klient musi pamiętać, że samo wypowiedzenie pełnomocnictwa nie zwalnia go z odpowiedzialności wobec brokera, gdyż sama umowa brokerska może jeszcze pozostawać w mocy, a z całą pewnością wypowiedzenie pełnomocnictwa nie niweczy obowiązku lojalnego działania klienta wobec brokera.
W interesie brokera jest, aby sformułować postanowienia umowy brokerskiej w sposób chroniący jego interesy na wypadek nielojalnych działań klienta. Umowa powinna przewidywać przynajmniej podstawowe, najbardziej powtarzalne sytuacje, np. gdy naruszona zostanie zasada wyłączności czy też umowę ubezpieczenia zawrze świeżo umocowany, inny broker.
Oczywista jest zasadność dochodzenia roszczeń brokerów od klientów, ze względu jednak na niską popularność takiego rozwiązania nie dysponujemy bogatym orzecznictwem sądowym. Co istotne, podkreślany jest nieodpłatny charakter umowy brokerskiej, bowiem wynagrodzenie otrzymuje broker od zakładu ubezpieczeń. Niemniej jednak zwiększanie świadomości klientów w zakresie obowiązku lojalności wobec brokera na pewno służyć będzie budowaniu stabilniejszych relacji biznesowych.
Anna Grykin
radca prawny, właścicielka kancelarii Grykin Law Firm
