Rewolucja w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych

Na stronach RCL pojawił się projekt nowelizacji ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, jak i ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (druk 594528). Nowelizacja ma stanowić implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2118 z 24 listopada 2021 r. zmieniającą dyrektywę 2009/103/WE w sprawie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności.

Zmiany przewidziane w nowelizacji – a przynajmniej niektóre z nich – można bez cienia wątpliwości uznać za rewolucyjne. W ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych pojawić się ma m.in. legalna definicja „ruchu pojazdu” (do tej pory ani w/w ustawa, ani Kodeks cywilny takiej definicji nie zawierały). Warto więc przyjrzeć się proponowanym przez ustawodawcę zmianom.

W tym artykule skupię się na pojęciach pojazdu oraz jego ruchu, które mają być dostosowane do pojęć zawartych w w/w dyrektywie. W kolejnych artykułach poruszone zostaną dalsze zmiany.

Ruch pojazdu

Największą chyba nowością jest zdefiniowanie pojęcia „ruchu pojazdu” jako każdego użycia pojazdu mechanicznego, które w czasie zdarzenia jest zgodne z funkcją tego pojazdu jako środka transportu, niezależnie od jego cech i terenu, na którym jest używany, oraz niezależnie od tego, czy jest on nieruchomy, czy też znajduje się w ruchu (co stanowi dosłowne powtórzenie definicji zawartej w dyrektywie).

W uzasadnieniu projektu czytamy, że w wydanych w ostatnim czasie rozstrzygnięciach Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (sprawy: Vnuk, Rodrigues de Andrade i Torreiro) Trybunał doprecyzował znaczenie pojęcia „ruch pojazdów”. W szczególności wyjaśnił, że pojazdy mechaniczne mają z zasady służyć jako środki transportu, niezależnie od swych cech, oraz że ruch takich pojazdów obejmuje każde ich użytkowanie, które jest zgodne z ich normalną funkcją w charakterze środka transportu, niezależnie od terenu, na którym pojazd mechaniczny jest używany, oraz niezależnie od tego, czy jest on nieruchomy, czy też znajduje się w ruchu.

Dyrektywa 2009/103/WE nie ma zastosowania, jeżeli w czasie wypadku normalną funkcją takiego pojazdu jest „użytkowanie inne niż jako środek transportu”. Może tak być w przypadku, gdy normalną funkcją pojazdu jest przykładowo „użytkowanie jako przemysłowe lub rolnicze źródło energii”. Wprowadzenie definicji „ruchu pojazdu” ma uwzględniać to orzecznictwo w dyrektywie 2009/103/WE i odpowiednio także na poziomie krajowym. Zauważa się również, że dotychczasowe orzecznictwo w tym temacie przyjmuje szerszy zakres niż wynikający z dyrektywy. Z tych względów oraz mając na uwadze konieczność zapewniania jednolitego stosowania przepisów i zapewnienia spójnej wykładni przepisów implementujących dyrektywę 2021/2118, proponuje się ustawową regulację pojęcia „ruchu pojazdu”.

Ponadto, ze stosowania przepisów dyrektywy wyłączono ruch pojazdów w ramach działań związanych ze sportem motorowym, w tym wyścigów, zawodów, szkoleń, testów i pokazów, dozwolonych zgodnie z prawem krajowym państw członkowskich. W związku z tym proponuje się dodać ust. 3 w art. 23 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych w celu wyłączenia z obowiązku ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych w odniesieniu do wydarzeń związanych ze sportem motorowym, odbywających się w wyznaczonej strefie ograniczonego dostępu, o ile organizator lub uczestnik zapewni alternatywne zabezpieczenie finansowe obejmujące szkody wyrządzone osobom trzecim porównywalne swym zakresem do obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.

Zmiana definicji pojazdu mechanicznego

Dotychczasowa definicja pojazdu w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych odsyła do regulacji prawa o ruchu drogowym. Dyrektywa 2021/2118 wprowadza nową definicję, która – w porównaniu z wcześniejszym brzmieniem – zawęża to określenie do pojazdów, których maksymalna prędkość konstrukcyjna jest większa niż 25 km/h lub maksymalna masa netto jest większa niż 25 kg, a maksymalna prędkość konstrukcyjna jest większa niż 14 km/h.

Jak wskazano w motywach 4 i 6 dyrektywy, na rynku pojawiło się wiele nowych typów pojazdów silnikowych (niektóre napędzane wyłącznie silnikiem elektrycznym, a niektóre z wykorzystaniem urządzeń pomocniczych). Lekkie pojazdy elektryczne, które nie wchodzą w zakres definicji pojazdu, powinny zostać wyłączone z zakresu stosowania dyrektywy 2009/103/WE. Z tych względów pojazd mechaniczny ma zostać zdefiniowany jako pojazd samochodowy, ciągnik rolniczy, motorower i przyczepa określone w przepisach prawa o ruchu drogowym. Nastąpi więc wyłączenie z zakresu definicji pojazdu wolnobieżnego, tj. pojazdu silnikowego, którego konstrukcja ogranicza prędkość jazdy do 25 km/h, z wyjątkiem ciągnika rolniczego.

Co przyniosą zmiany?

Zawężenie definicji ruchu pojazdu jest konsekwencją najnowszego orzecznictwa TSUE, w którym rzeczywiście doszło z jednej strony do uwypuklenia funkcji pojazdu jako „środka transportu”, z drugiej zaś do wyraźnego rozdzielenia tejże funkcji od innych, jakim może on służyć (źródło energii, narzędzie pracy). A skoro TSUE dokonał wykładni autonomicznej w/w pojęcia na gruncie dyrektywy, to ustawowe doprecyzowanie pojęcia ruchu pojazdu wydaje się być konieczne.

Z kolei nie do końca precyzyjne i zrozumiałe jawi się wyłączenie z zakresu OC ppm ruchu pojazdu w ramach działań związanych ze sportem motorowym, jeżeli organizator lub uczestnik zawarli alternatywną umowę ubezpieczenia lub gwarancji ubezpieczeniowej. Trudno bowiem ustalić, co projektodawca rozumie pod pojęciem „alternatywnej umowy czy gwarancji”, szczególnie że brak jest w projekcie parametrów takiej umowy (np. sum gwarancyjnych czy zakresu ubezpieczenia). Co się zaś tyczy zmienionej definicji pojazdu mechanicznego, to dotychczas komplementarne w zakresie pojazdów wolnobieżnych ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych i ubezpieczenia OC rolników zostają rozdzielone, a naprawienie szkody wyrządzonej rolniczym pojazdem wolnobieżnym następować będzie „z polisy” ubezpieczenia OC rolnika.

Ciąg dalszy nastąpi.

dr Michał P. Ziemiak
adiunkt w Katedrze Prawa Ubezpieczeniowego i Medycznego UMK, radca prawny, członek polskiego Oddziału Association Internationale de Droit des Assurances (AIDA)