Orzecznictwo dotyczące zakresu ochrony gwarancyjnej przeszło ewolucję. Początkowo jako źródło ryzyka wskazywało pracę silnika – w szczególności uznając, że włączenie silnika przesądza o tym, że pojazd jest w ruchu (por. wyroki SN z 7 kwietnia 2005 r., II CK 572/04, z 19 grudnia 2013 r., II CSK 157/13), jak również, że nie ma znaczenia kwestia, czy ruch pojazdu pozostaje w związku z jego funkcją komunikacyjną lub transportową (por. wyrok SN z 19 grudnia 2013 r., II CSK 157/13, wyrok SN z 26 lutego 2015 r., III CSK 187/14).
Ukształtowanie takiego rozumienia zwrotu „pojazd w ruchu” nawiązuje do treści art. 436 k.c. w zw. z art. 435 k.c. i jest następstwem przekonania, że źródło niebezpieczeństwa tkwi w samym pojeździe, zagrożenie stwarza już samo uruchomienie silnika.
Pojazd musi transportować?
W kontekście powyższej linii orzeczniczej pojawia się wyroku TSUE z 28 listopada 2017 r. w sprawie C-514/16, gdzie na kanwie sporu dwóch portugalskich ubezpieczycieli Trybunał dochodzi do wniosku, iż aby skutki zdarzenia objęte były ochroną ubezpieczeniową w ramach ubezpieczenia posiadaczy pojazdów mechanicznych, pojazd musi pełnić funkcję transportową. Równocześnie wskazuje on, że ustawodawcy krajowi winni dostosować do powyższego rozumienia pojęcie „ruchu pojazdów” w kontekście zakresu ochrony gwarancyjnej z ubezpieczenia posiadaczy pojazdów mechanicznych.
Po wyroku TSUE z 28 listopada 2017 r. w sprawie C-514/16 sądy dostrzegły potrzebę rozróżnienia sytuacji, gdy pojazd, w związku z ruchem którego zostaje wyrządzona szkoda, spełnia funkcję transportową (vide: wyrok SN – Izba Cywilna z 18 września 2019 r. sygn. akt IV CSK 292/18 czy wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 14 czerwca 2021 r. (sygn. akt A Aca 540/20).
Jednak późniejsze orzecznictwo jednoznacznie powraca do szerokiej interpretacji ochrony ubezpieczeniowej – wskazując: Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń wynikająca z umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych obejmuje szkody wyrządzone w wyniku pracy urządzenia zamontowanego w pojeździe także wtedy, gdy w chwili wyrządzenia szkody pojazd nie pełnił funkcji komunikacyjnej (art. 34 ustawy z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych – t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 854 w związku z art. 436 k.c.) – Uchwała SN z 14 stycznia 2022 r. III CZP 7/22. Stanowisko to znalazło odzwierciedlenie w całej linii orzeczniczej, jaka ukształtowała się później.
Ustawodawca polski spełnił postulat TSUE, wprowadzając do ustawy z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w art. 2 pkt 12 b w brzmieniu: ruch pojazdu – każde użycie pojazdu mechanicznego, które w czasie zdarzenia jest zgodne z funkcją tego pojazdu jako środka transportu, niezależnie od jego cech i terenu, na którym jest używany, oraz niezależnie od tego, czy jest on nieruchomy, czy też znajduje się w ruchu; nowelizacja weszła w życie 6 listopada 2024 r.
Szkody nieobjęte zakresem ochrony
W tak ustalonym stanie prawnym 8 listopada 2024 r. dochodzi do zdarzenia, w trakcie którego osoba pracująca w gospodarstwie doznaje urazu na skutek pracy łańcucha zamontowanych na ciągniku rolniczym wideł. W chwili zdarzenia ciągnik nie pełni funkcji transportowej, zatem wyłączona jest odpowiedzialność z polisy posiadacza pojazdu mechanicznego. W związku z okolicznością, że szkoda powstała w czasie prowadzenia gospodarstwa, można rozważyć ochronę z obowiązkowego ubezpieczenia rolnika.
Przepis art. 50 ust. 2 powołanej ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych wskazuje: Przepis ust. 1 stosuje się również, jeżeli szkoda powstała w związku z ruchem pojazdów wolnobieżnych w rozumieniu przepisów prawa o ruchu drogowym, będących w posiadaniu rolników posiadających gospodarstwo rolne i użytkowanych w związku z posiadaniem tego gospodarstwa rolnego. Niestety ustawa z 20 czerwca 1997 r. prawo o ruchu drogowym w art. 2 pkt 34 z kategorii pojazdów wolnobieżnych wyłącza ciągnik rolniczy, który stanowi odrębną kategorię pojazdów (art. 2 pkt 44 prawa o ruchu drogowym).
Zatem mamy do czynienia z sytuacją, gdy patrząc na literalne brzmienie przepisów – szkody wyrządzone w związku z wykorzystywaniem ciągnika rolniczego do innych funkcji niż transportowa – nie są objęte zakresem ochrony w ramach systemu ubezpieczeń.
W mojej ocenie luka taka narusza jedną z fundamentalnych zasad – tj. ochrony osób poszkodowanych jak również interesów ubezpieczonych, którzy często nie mają świadomości, że ochrona gwarancyjna doznaje w pewnych sytuacjach ograniczeń.
Postulatem de lege ferenda wydaje się doprecyzowanie zakresu ochrony określonego w art. 50 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych również o szkody powstałe w związku z wykorzystywaniem ciągnika rolniczego do innych funkcji niż transportowa.
Robert Jaliński
Kancelaria Strażeccy, Jaliński i Wspólnicy
