Naruszenie przepisów o właściwości miejscowej sądu, brak odniesienia się do przedmiotu skargi, publicznoprawny charakter opłaty karnej za brak OC oraz konieczność postrzegania UFG jako organu administracji publicznej w znaczeniu funkcjonalnym – te motywy przesądziły o uchyleniu przez Naczelny Sąd Administracyjny zaskarżonego przez Rzecznika Praw Obywatelskich postanowienia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu dotyczącego opłaty za brak OC posiadaczy pojazdów mechanicznych i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu do postanowienia z 13 marca 2025 r. (sygn. II GSK 2852/24) NSA wskazał, że skarga kasacyjna RPO została uwzględniona „co do zasady”. W ocenie sądu zaskarżone postanowienie wydano z naruszeniem przepisów o właściwości miejscowej sądu. W sprawie orzekł bowiem WSA w Poznaniu, a powinien WSA w Warszawie. Na jego to obszarze ma bowiem siedzibę organ (w tym przypadku UFG), którego działalność została zaskarżona, zgodnie z art. 13 § 2 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz §1 pkt 13 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie utworzenia wojewódzkich sądów administracyjnych oraz ustalenia ich siedzib i obszarów właściwości.
Naczelny Sąd Administracyjny wskazał również, że sąd I instancji uczynił przedmiotem rozpoznania nałożenie przez UFG opłaty karnej za brak zawarcia umowy OC ppm., do czego też odnosiła się argumentacja skargi kasacyjnej RPO. Tymczasem, zdaniem NSA, przedmiotem skargi była odmowa umorzenia opłaty, do czego WSA w ogóle się nie odniósł.
Publicznoprawny charakter opłaty
Sąd odwoławczy podzielił stanowisko zaprezentowane przez Rzecznika, że opłata za brak OC ppm. ma charakter publicznoprawny, ponieważ jest wyrazem władczych uprawień państwa. „Stosunek, jaki powstaje między UFG a zobowiązanym wniesienia opłaty, jest kształtowany bezpośrednio wolą ustawodawcy, nie powstaje z woli stron. (…) Ustanowienie opłaty z tytułu niedopełnienia obowiązku zawarcia ubezpieczenia stanowi przejaw ingerencji państwa w sferę praw majątkowych jednostki. Następuje ona w formie sankcji za niezgodne z prawem zachowanie określonych podmiotów. (…) Sankcji tej należy przypisać rolę prewencyjno-represyjną” – czytamy w uzasadnieniu. Zdaniem NSA stanowisko to potwierdza art. 91 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych określający tryb egzekucji tej opłaty. Na mocy ust. 1 tego artykułu do egzekucji stosuje się przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
NSA powołał się też na stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wyrażone w wyroku z 18 kwietnia 2000 r. (sygn. akt K 23/99), w którym wskazano, że ze względu na m.in. publicznoprawny charakter opłaty relacje między zobowiązanym do zawarcia umowy OC ppm. a Funduszem są wyznaczane stosownie do wzorów prawa administracyjnego. Z istoty publicznoprawnego charakteru wspomnianego stosunku powinny z kolei wynikać dla obywatela odpowiednie gwarancje proceduralne, wymagane zawsze, gdy jest on poddawany władztwu publicznemu lub – jak w tym przypadku – podmiotu realizującego zadania tej władzy.
UFG realizuje zadania władzy publicznej
Z tego też powodu NSA uznał za zasadne argumenty Rzecznika, że UFG należy postrzegać jako organ administracji publicznej w znaczeniu funkcjonalnym, „mając na uwadze zadania nałożone na UFG w rozdziale 6 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, w powiązaniu z art. 96 ust. 2 w/w aktu, stanowiącym, że Fundusz jest właściwy w zakresie egzekucji administracyjnej należności pieniężnych w związku z kontrolą spełnienia obowiązku zawierania umów ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej”.
„Opisane relacje (…) przejawiają się w możliwości zastosowania ulg przewidzianych w art. 94 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, co winno nastąpić w formie decyzji (…) taką formę załatwienia wniosku o umorzenie postępowania przewiduje (…) statut Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego” – czytamy w uzasadnieniu.
NSA podkreślił, że obowiązkiem sądu I instancji, ponowne rozpatrującego sprawę, będzie przede wszystkim ustalenie przedmiotu sprawy i w tym celu ustalenie, czy strona skarżąca kwestionowała wezwanie do uiszczenia opłaty za brak OC ppm. i czy pismu UFG w przedmiocie odmowy umorzenia opłaty karnej i rozłożenia jej na raty można przypisać cechy decyzji, a w rezultacie, czy podlegało ono zaskarżeniu.
Artur Makowiecki
news@gu.com.pl
