Z największego w Polsce badania osób neuroatypowych, obejmującego ponad 12,8 tys. uczniów z 88 szkół ponadpodstawowych wynika, że co piąty ankietowany uczeń w Polsce postrzega siebie jako osobę neuroatypową – i znacznie częściej niż rówieśnicy doświadcza wykluczenia czy przemocy.
Raport „Bullying – perspektywa osób neuroatypowych. Szkolne doświadczenia w neuroróżnorodności” powstał w ramach drugiej edycji projektu „Przerwij krąg przemocy w swojej szkole” realizowanego przez Uniwersytet SWPS, Fundację UNIQA i zespół RESQL. Jest kontynuacją badań nad przemocą rówieśniczą. Tym razem naukowcy skoncentrowali się na neuroróżnorodności w szkołach i doświadczeniach osób neuroatypowych.
– Wyniki naszych badań wskazują, że neuroatypowi uczniowie są bardziej narażeni na negatywne konsekwencje szkolnych doświadczeń, a ich odmienność staje się czynnikiem ryzyka. Dlatego niezbędne jest tworzenie otoczenia, w którym różnorodność będzie traktowana jako zasób, a nie źródło problemów – mówi dr Piotr Rycielski, psycholog z Uniwersytetu SWPS, współautor badania i systemu RESQL.
Badanie przeprowadzono wśród 12 834 uczniów z 88 szkół ponadpodstawowych z całej Polski, które przystąpiły do projektu „Przerwij krąg przemocy” w 2024 r. i wdrożyły system RESQL – narzędzie do rozwiązywania problemów z przemocą rówieśniczą. Jest to o tyle istotne dla wyników, że nauczyciele z tych szkół mają świadomość istnienia problemu bullyingu i starają się mu przeciwdziałać.
Co piąty uczeń deklaruje neuroatypowość
Neuroróżnorodność to pojęcie, które ma coraz większe znaczenie w debacie publicznej. Wskazuje na naturalne zróżnicowanie w sposobie funkcjonowania układu nerwowego, przetwarzania informacji o otoczeniu i innych osobach czy reagowania na bodźce. Podkreśla zróżnicowanie, unika natomiast kontekstu formalnej diagnozy klinicznej i medykalizacji terminu.
Wśród uczniów, tak jak w całym społeczeństwie, są osoby neuroatypowe, czyli takie, których układy nerwowe działają w nieco odmienny sposób. To nie tylko uczniowie z ADHD, w spektrum autyzmu czy z dysleksją, ale także np. tacy, którzy źle reagują na hałas czy przebodźcowanie. Aż 22% badanych przyznało, że może należeć do osób neuroatypowych.
– Neuroatypowość to nie przeszkoda, lecz inny sposób doświadczania świata. Nie powinna prowadzić do wykluczenia, lecz inspirować do większej empatii. W Fundacji UNIQA, wspólnie z naszymi partnerami, aktywnie działamy na rzecz budowania szkół, w których każde dziecko – niezależnie od tego, jak odbiera rzeczywistość – może czuć się bezpieczne, rozumiane i wspierane. Realizujemy programy, które pomagają nauczycielom i rodzicom tworzyć środowisko otwarte na różnorodność i wrażliwość. Wierzymy, że tylko w atmosferze akceptacji i zrozumienia dzieci mają szansę w pełni rozwinąć swój potencjał – mówi Agnieszka Durst-Wilczyńska, prezeska Fundacji UNIQA.
Z badania wynika, że uczniowie neuroatypowi doświadczają przemocy relacyjnej czterokrotnie częściej, a przemocy fizycznej nawet pięciokrotnie częściej niż ich bardziej typowi rówieśnicy.
– Widząc trudną sytuację osób neuroatypowych, cieszę się, że system RESQL może przyczynić się do poprawy ich sytuacji. Spójrzmy np. na takie zachowanie jak bicie i kopanie – w populacji w normie codziennie doświadcza takich zachowań 2% uczniów, jednak wśród neuroatypowych aż 8%. Natomiast w szkołach, które nie wdrożyły systemu RESQL, bicia i kopania doświadcza 5,6% dzieci w normie i aż 24,8% uczniów neuroatypowych – mówi Krzysztof Rzeńca, prezes zarządu spółki RESQL.
Z badania wynika także, że uczniowie neuroatypowi są bardziej wyczuleni na reakcje nauczycieli i często mają poczucie, że doświadczają z ich strony działań o charakterze przemocowym.
Rekomendacje: Psychoedukacja i wsparcie emocjonalne
Twórcy raportu nie tylko diagnozują problem, ale także wskazują na rozwiązania, które mogłyby poprawić sytuację uczniów neuroatypowych i niebinarnych. Proponują, by poświęcać im większą uwagę i okazywać wsparcie emocjonalne.
– Widzimy, że dzieci i młodzież, które funkcjonują inaczej niż większość – na przykład poprzez neuroatypowość – częściej spotykają się z przemocą rówieśniczą. Dlatego tak ważne jest, żeby szkoła i bliskie otoczenie nie tylko reagowało, ale przede wszystkim zapobiegało takim sytuacjom. Edukacja i rozmowy pomagają lepiej rozumieć siebie i innych, co daje im większą odporność emocjonalną w trudnych momentach. Zaś wsparcie emocjonalne – pomaga przetrwać trudne chwile. W Fundacji UNIQA prowadzimy programy edukacyjne, warsztaty i działania prewencyjne, które pomagają uczniom, nauczycielom i rodzicom lepiej rozumieć neuroatypowość i wspólnie budować bardziej empatyczne środowisko szkolne – mówi Piotr Lipa, członek rady Fundacji UNIQA i członek zarządu UNIQA w Polsce.
Autorzy raportu zalecają szkołom korzystanie z systemu RESQL. Narzędzie to wspiera wychowawców w zarządzaniu grupą i budowaniu pozytywnej atmosfery w klasach, do których uczęszczają uczniowie i uczennice o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych i rozwojowych. Dzięki RESQL możliwe jest deeskalowanie przemocy rówieśniczej i łagodzenie zaognionej sytuacji w szkole. Dziś ten system działa już w ponad 525 szkołach i obejmuje 240 tys. uczniów. Dzięki akcji Uniwersytetu SWPS, Fundacji UNIQA i RESQL „Przerwij krąg przemocy w swojej szkole” bezpłatnie wdrożyło go 200 szkół w całym kraju.
(AM, źródło: UNIQA)
