29 lipca 2024 r. TSUE wydał wyrok w sprawach połączonych C-771/22 i C-45/23 rozstrzygający dwa wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożone przez austriacki i niderlandzki sąd gospodarczy, a dotyczące OC organizatora wycieczek.
Pytania zadane zostały w toku spraw wszczętych przez klientów biur podróży, którzy w 2020 r. odwołali swoje wycieczki na Wyspy Kanaryjskie i Dominikanę z powodu Covid-19.
Niedługo później organizatorzy wycieczek ogłosili upadłość i nie wypłacili zwrotu. Podróżni – w jednym przypadku cesjonariusz – postanowili dochodzić roszczeń o zwrot wpłaconych środków od ubezpieczycieli: HDI Global SE oraz MS Amlin Insurance SE.
Ubezpieczyciele odmówili wypłaty, argumentując, że ochrona ubezpieczeniowa ryzyka niewypłacalności obejmowała wyłącznie ryzyko niewykonania imprezy turystycznej pozostające w związku z niewypłacalnością organizatora wycieczki.
Spór prawny między stronami dotyczył więc w istocie zakresu ochrony, jaką należy przyznać podróżnym w przypadku, gdy organizator imprez jest niewypłacalny.
Regulacje unijne i wykładnia TSUE
Art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 przyznaje podróżnemu prawo do pełnego zwrotu płatności dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, jeżeli rozwiązuje on umowę o udział w imprezie turystycznej przed rozpoczęciem imprezy turystycznej ze względu na nieuniknione nadzwyczajne okoliczności zaistniałe w miejscu docelowym lub jego bezpośrednim sąsiedztwie, które mają istotny wpływ na realizację tej imprezy turystycznej lub na przewóz pasażerów do tego miejsca. TSUE nie miał wątpliwości, że pandemia Covid-19 była właśnie taką okolicznością.
Ponadto, zgodnie z art. 17 ust. 1 tejże dyrektywy, państwa członkowskie mają obowiązek zapewnić, by organizatorzy imprez turystycznych prowadzący przedsiębiorstwo na ich terytorium posiadali zabezpieczenie na potrzeby zwrotu wszystkich wpłat dokonanych przez podróżnych na poczet usług niewykonanych w całości lub częściowo z powodu niewypłacalności ich organizatora.
Wątpliwości po stronie sądów krajowych dotyczyły przede wszystkim tego, czy jeśli podróżny rozwiązał umowę o imprezę turystyczną bez związku z niewypłacalnością jej organizatora – który dopiero później stał się niewypłacalny – prawo podróżnego do zwrotu jest objęte gwarancją na wypadek niewypłacalności.
Sąd austriacki zwrócił szczególną uwagę na to, czy jest konieczny związek przyczynowy między niewypłacalnością a niewykonaniem lub nieprawidłowym wykonaniem usługi turystycznej (takiemu rozumieniu sprzeciwiałby się motyw 39 dyrektywy, zgodnie z którym organizatorzy powinni posiadać zabezpieczenie na pokrycie wszystkich wpłat).
Belgijski sąd z kolei zauważył, że węższa wykładnia dyrektywy prowadzi do nierównego traktowania podróżnych – jedni poszkodowani przez upadłość organizatora otrzymają zwrot, podczas gdy inni pozostaną z niczym.
Trybunał podzielił wątpliwości sądów krajowych. Odwołał się m.in. do poprzednio obowiązującej dyrektywy 90/314, która zapewniała zwrot pieniędzy wpłaconych przez podróżnego w przypadku niewypłacalności tego organizatora imprezy turystycznej, nie obwarowując tego zabezpieczenia żadnym szczególnym warunkiem dotyczącym przyczyn niewypłacalności tego organizatora imprez turystycznych.
Podzielenie argumentacji ubezpieczycieli w tej sprawie oznaczałoby, że ochrona podróżnych zmniejszyła się wraz z przyjęciem nowej dyrektywy, co byłoby rażąco sprzeczne z jej podstawowymi celami.
Trybunał wskazał także, że zasada równego traktowania stanowi ogólną zasadę prawa UE. Tym samym zabezpieczenie przyznane podróżnym na wypadek niewypłacalności organizatora imprezy turystycznej ma również zastosowanie w sytuacji, gdy podróżny rozwiązuje umowę o udział w imprezie turystycznej z powodu nadzwyczajnych i nieuniknionych okoliczności, jeżeli po tym rozwiązaniu organizator staje się niewypłacalny.
Skutki dla towarzystw ubezpieczeniowych
Konsekwencją orzeczenia jest rozszerzenie zakresu świadczeń, za które w razie niewypłacalności organizatora imprez turystycznych odpowiadać będą ubezpieczyciele. Wydaje się, że wyrok należy interpretować szeroko, tj. że ubezpieczenie z tytułu niewypłacalności organizatora imprez turystycznych obejmuje roszczenia o zwrot wszelkich wpłat dokonanych w związku z usługami turystycznymi niewykonanymi z przyczyn, za które podróżny nie odpowiada i które nie leżą po jego stronie. Z pewnością będzie to prowadzić do konieczności dostosowania OWU do nowej rzeczywistości prawnej.
Orzeczenie dotyczyło umowy ubezpieczenia stanowiącej jeden z trzech sposobów realizacji obowiązkowego zabezpieczenia, którego zakres wskazany jest wprost w dyrektywie i ustawie o imprezach turystycznych. Tym samym rzutuje na zakres tych ubezpieczeń, zwiększając w zasadzie wstecznie katalog ryzyk nim objętych.
Niemniej warto uwypuklić, że zakres ubezpieczeń jest decyzją biznesową organizatorów imprez turystycznych. To na nich – nie na ubezpieczycielach – powinien spoczywać ciężar związany z niewypłacalnością inny niż skuteczna ochrona konsumentów, którzy z powodu upadłości organizatora zmuszeni są odwołać wymarzone wakacje lub przedwcześnie powrócić z nich do kraju.
Mateusz Kosiorowski
adwokat
Filip Olszówka
praktyka ubezpieczeniowa kancelarii Wardyński i Wspólnicy
