Czy ubezpieczenia D&O chronią władze grup spółek?

Ustawa z 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (podpisana przez prezydenta RP 4 kwietnia 2022 r.) wprowadza do polskiego porządku prawnego pojęcie grupy spółek. Nowelizacja ta oznacza pojawienie się oczekiwanych rozwiązań prawnych dla grup holdingowych.

W związku z nowelizacją warto przeanalizować, czy obecne na rynku produkty ubezpieczeniowe D&O obejmą swoim działaniem również członków władz i osoby zarządzające – właśnie w ramach grup spółek.

Grupa spółek – czyli co?

Grupą spółek jest, zgodnie z definicją, spółka dominująca i spółka albo spółki zależne, będące spółkami kapitałowymi, kierujące się – zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek – wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi (art. 4 § 1 pkt 5¹ k.s.h.).

Spółka dominująca oraz spółka zależna, które uczestniczą w grupie spółek, kierują się obok interesu spółki interesem grupy spółek, o ile nie zmierza to do pokrzywdzenia wierzycieli lub wspólników mniejszościowych albo akcjonariuszy mniejszościowych spółki zależnej.

Grupę spółek może utworzyć spółka zależna, której zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie podejmuje większością trzech czwartych głosów uchwałę o uczestnictwie w grupie spółek ze wskazaniem spółki dominującej.

Spółka dominująca może wydać spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek wiążące polecenie dotyczące prowadzenia spraw spółki (wiążące polecenie), jeżeli jest to uzasadnione interesem grupy spółek oraz przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Wiążące polecenie wydaje się w formie pisemnej lub elektronicznej pod rygorem nieważności. Co ważne, członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator spółki zależnej oraz spółki dominującej nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia, w tym na podstawie art. 293, art. 300¹²⁵ i art. 483.

Zasady odpowiedzialności spółki dominującej

Spółka dominująca odpowiada wobec spółki zależnej:

1. Za szkodę, która została wyrządzona wykonaniem wiążącego polecenia i która nie została naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu, chyba że nie ponosi winy.

2. Za szkodę wyrządzoną jednoosobowej spółce zależnej spółka dominująca odpowiada, tylko jeżeli wykonanie wiążącego polecenia doprowadziło do jej niewypłacalności.

Odpowiedzialność spółki dominującej ustala się z uwzględnieniem obowiązku lojalności wobec spółki zależnej podczas wydawania i wykonania wiążącego polecenia.

Spółka dominująca odpowiada wobec wspólników/akcjonariuszy spółki zależnej:

1. W przypadku, gdy jeden ze wspólników bądź akcjonariuszy spółki zależnej wytoczy powództwo o naprawienie szkody wyrządzonej spółce zależnej, pod warunkiem że spółka zależna nie wytoczy powództwa o naprawienie szkody wyrządzonej jej przez spółkę dominującą w terminie roku od dnia upływu terminu wskazanego w wiążącym poleceniu.

2. W przypadku, jeżeli spółka dominująca w dniu wydania polecenia wiążącego dysponuje, bezpośrednio lub pośrednio, większością głosów umożliwiającą podjęcie uchwały o uczestnictwie w grupie spółek oraz o zmianie umowy albo statutu tej spółki zależnej, odpowiada wobec wspólników/akcjonariuszy za obniżenie wartości przysługującego mu udziału albo akcji, pod warunkiem że obniżenie było następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia. Domniemywa się, że większość głosów to co najmniej 75% kapitału zakładowego.

Spółka dominująca odpowiada wobec wierzycieli spółki zależnej za szkodę wyrządzoną wierzycielowi spółki zależnej, w przypadku gdy egzekucja przeciwko spółce zależnej okaże się bezskuteczna, chyba że nie ponosi ona winy lub szkoda nie powstała w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia. Domniemywa się, że szkoda obejmuje wysokość niezaspokojonej wierzytelności wobec spółki zależnej.

Produkty D&O a osoby zarządzające w ramach grupy spółek

W dostępnych na rynku produktach ubezpieczeniowych D&O co do zasady grono ubezpieczonych podmiotów jest podobne. Występują pewne różnice, jednakże ogólnie wskazać można, że podmiotami ubezpieczonymi są spółki zawierające ubezpieczenie, osoby zarządzające takimi spółkami w szerokim tego słowa znaczeniu. Są to nie tylko członkowie zarządu, ale i innych organów spółek, dyrektorzy zarządzający, prokurenci, pełnomocnicy i inne osoby sprawujące władztwo zarządcze.

Pytanie brzmi, czy obecne produkty ubezpieczeniowe i definicje spółek zależnych obejmą automatycznie również wprowadzone do Kodeksu spółek handlowych grupy spółek? Czy będzie konieczne zawieranie zupełnie nowego ubezpieczenia albo czy wymagać to będzie od ubezpieczycieli zmiany obecnie funkcjonujących OWU?

W obliczu wejścia w życie nowych przepisów dotyczących grup spółek rodzi się zasadnicze pytanie, czy osoby zarządzające spółkami zależnymi w ramach tych grup zostaną automatycznie objęte ubezpieczeniem spółki dominującej, czy też konieczne będzie rozszerzanie zakresu ubezpieczenia na nowo powstałą grupę spółek. Należy bowiem zauważyć, że zarówno członkowie organów spółek zależnych, jak i spółki dominującej w ramach grupy spółek ponoszą odpowiedzialność.

Członkowie zarządów spółek dominujących w ramach grupy spółek ponoszą odpowiedzialność za konsekwencje realizacji polecenia wiążącego wydanego i przyjętego przez spółkę zależną w grupie spółek. Tym samym na takie okoliczności winny być z pewnością rozszerzane polisy D&O, by pokryć nowe ryzyka, dotykające członków organów spółek dominujących w ramach grup spółek.

Konieczne doprecyzowanie

Dotychczasowe doświadczenia w prowadzeniu sporów, powstałych na kanwie polis D&O, mogą skłaniać ku tezie o zasadności wprowadzenia do treści OWU doprecyzowanego pojęcia grup spółek. Chodzi bowiem o całkiem nowe ryzyka ubezpieczeniowe, które ubezpieczyciele winni brać pod uwagę przy kalkulowaniu składki i przyjmowaniu odpowiedzialności ubezpieczeniowej.

Chociaż szerokie definicje podmiotów dominujących i zależnych obecne w produktach D&O mogą wydawać się wystarczające dla uwzględnienia grup spółek, jednakże jako że w definicjach OWU nie pojawia się definicja grupy spółek, może się okazać, że polisy nie obejmą podmiotów wchodzących w skład grup. W porządku prawnym, który zaistnieje po wejściu w życie przepisów, dopuszczone będzie bowiem jednoczesne działanie spółki dominującej i spółek zależnych oraz spółki dominującej z zależnymi w ramach grup spółek. Tym samym obecne ubezpieczenia D&O mogą nie objąć odpowiedzialności nałożonej ustawą na członków zarządów grup spółek.

mec. Marta Olczak-Klimek