Opublikowane w lipcu 2022 r. rekomendacje KNF dotyczące likwidacji szkód z ubezpieczeń komunikacyjnych miały usprawnić dotychczas obowiązującą procedurę likwidacji. Rekomendacje te – zarówno na etapie ich sporządzania, jak i po ich ogłoszeniu – spotkały się z krytyką branży ubezpieczeniowej.
Nie można jednak pominąć, że co do zasady były one zbieżne z aktualnym orzecznictwem Sądu Najwyższego.
W swojej rekomendacji 17.3 KNF porusza kwestię rabatów i upustów przy szkodach motoryzacyjnych. Wskazuje, że ustalając należne świadczenie, zakład ubezpieczeń nie może powoływać się na rabaty lub upusty, obowiązujące we współpracujących z nim warsztatach naprawczych i punktach sprzedaży.
Dodatkowo w pytaniach i odpowiedziach wyjaśnia, że zgodnie z Rekomendacją 17.3 zakład ubezpieczeń nie może się powoływać na rabaty lub upusty, obowiązujące we współpracujących z nim warsztatach naprawczych i punktach sprzedaży. Zastosowanie rabatów jest możliwe, jeżeli są one powszechnie dostępne dla wszystkich podmiotów uczestniczących w obrocie gospodarczym na danym rynku.
Kontrowersyjna uchwała SN
Kwestie tzw. rabatów przy szkodach motoryzacyjnych miała rozstrzygnąć uchwała SN z 6 października 2022 r. (sygn. III CZP 119/22). Została ona wydana wskutek zapytania Sądu Okręgowego w Warszawie, które brzmiało: czy TU może obniżyć należne odszkodowanie przysługujące z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów o rabaty oraz ulgi na części i materiały służące do naprawy pojazdu, możliwe do uzyskania w ramach współdziałania poszkodowanego z ubezpieczycielem w zakresie likwidacji szkody z odpowiedzialności cywilnej sprawcy szkody w procesie naprawy pojazdu (art. 362 k.c. w zw. z art. 354 § 2 k.c.)?
W odpowiedzi na tę wątpliwość SN w lakonicznej sentencji uchwały wskazał wyłącznie, że odszkodowanie przysługujące od zakładu ubezpieczeń na podstawie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów obejmuje wyłącznie niezbędne i ekonomicznie uzasadnione koszty naprawy.
Wydaje się, że taka sentencja mogłaby mieć zastosowanie do każdej szkody motoryzacyjnej, a zatem nie rozstrzyga przedmiotowej kwestii. Dlatego kluczowe miało być uzasadnienie uchwały, w którym SN wytłumaczyłby, jak należy oceniać możliwość uwzględnienia przez TU rabatów na części zamienne przy ustalaniu wysokości odszkodowania.
Jednak również w uzasadnieniu kwestia rabatów i ulg nie została de facto rozstrzygnięta, gdyż sąd posłużył się niezwykle nieostrymi pojęciami. SN wskazał, że powołanie się na upusty i rabaty jest możliwe, jednak nie można tego traktować jako reguły.Podkreślił, że w formule „niezbędnych i ekonomicznie uzasadnionych kosztów naprawy” nie mieści się jakikolwiek automatyzm.
Oznacza to, że w każdej sprawie należałoby zgromadzić materiał dowodowy pozwalający na przyjęcie, że ceny stosowane przez TU (przy uwzględnieniu rabatów i upustów) mogą stanowić niezbędne oraz ekonomicznie uzasadnione koszty naprawy.
Wymagałoby to analizy lokalnego rynku, na którym pojazd może zostać naprawiony. Przedmiotem tej analizy powinno być przy tym zarówno rzeczywiste stosowanie rabatów oraz ulg na części w warsztatach współpracujących z TU, jak i możliwość skorzystania przez poszkodowanego z takiego rabatu (bez nadmiernych trudności).
Zatem w zależności od okoliczności sprawy uwzględnienie rabatów oraz ulg jest dopuszczalne jako wyjątek, przy czym jeśli ceny z uwzględnieniem rabatów i ulg są faktycznie stosowane przez zakład ubezpieczeń za pośrednictwem współpracującej z nim i dostatecznie rozbudowanej na rynku lokalnym sieci warsztatów naprawczych i sklepów z częściami zamiennymi, to tak rozumiane ceny mogą stanowić niezbędne i ekonomicznie uzasadnione koszty naprawy.
Czy są rozbieżności między rekomendacjami KNF a uchwałą SN?
Stanowiska KNF oraz Sądu Najwyższego są podobne, widać jednak pewną rozbieżność. KNF w swoich rekomendacjach stoi na stanowisku, że przy ustalaniu odszkodowania można uwzględniać rabaty, jeśli są one powszechnie dostępne dla wszystkich podmiotów uczestniczących w obrocie gospodarczym na danym rynku. Sąd Najwyższy z kolei akcentuje współpracę z rozbudowaną siecią warsztatów (choć nie tłumaczy, co należy przez to rozumieć).
Zważywszy na rozbieżność orzecznictwa w omawianym zakresie, rozstrzygnięcie przyjęte przez Sąd Najwyższy może być korzystne z perspektywy TU. Wykazanie przytoczonej okoliczności umożliwia bowiem zakwalifikowanie rabatów oraz ulg do niezbędnych i ekonomicznie uzasadnionych kosztów naprawy, obniżając tym samym należne odszkodowanie.
Z drugiej strony uchwała ta nie odpowiada jednoznacznie na istniejące w obrocie wątpliwości, co może skutkować wydłużeniem procesów sądowych, ze względu na konieczność weryfikacji przesłanek możliwości zastosowania rabatów na części.
Wobec powyższego kluczowy wydaje się wniosek Rzecznika Finansowego z 30 sierpnia 2022 r., na podstawie którego wystąpił on do SN o rozstrzygnięcie wykładni norm w zakresie problematyki rabatów i upustów stosowanych w sieciach partnerskich zakładów ubezpieczeń.
Wniosek Rzecznika był dość sprecyzowany, co daje nadzieję na jednoznaczne rozstrzygnięcie wieloletniej rozbieżności stanowisk organów nadzoru, sądów powszechnych oraz uczestników rynku branży ubezpieczeniowej.
Mateusz Kosiorowski
adwokat, koordynator
Filip Marcinkowski
aplikant radcowski, praktyka ubezpieczeniowa kancelarii Wardyński i Wspólnicy
