Ubezpieczenie obowiązkowe OC rolników – zakres ochrony, wyłączenia oraz sumy gwarancyjne uregulowane są w ustawie z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych (UoUO). Podkreślenia wymaga natomiast bardzo istotna okoliczność, wielokrotnie akcentowana przez sądy.
Przykładowo wyrok Sądu Najwyższego z 14 lipca 2017 r., sygn. akt II CSK 806/16, gdzie SN wskazał, iż: odpowiedzialność ubezpieczyciela obejmuje szkodę powstałą w związku z posiadaniem gospodarstwa rolnego, a zatem tylko w tym obszarze aktywności osoba objęta ubezpieczeniem podlega ochronie gwarancyjnej z polisy OC rolnika.
Na zasadzie winy lub ryzyka
Co do zasady odpowiedzialność rolnika oparta jest na zasadzie winy (art. 415 k.c.), zatem do przyjęcia odpowiedzialności niezbędne jest ustalenie bezprawności działania po stronie rolnika. Co do zasady jednak nie oznacza zawsze, gdyż w rzeczywistości możemy mieć do czynienia również z innymi reżimami odpowiedzialności.
W sytuacji, gdy nasycenie maszynami i urządzeniami w gospodarstwie wskazuje, że stanowią one podstawę efektywności gospodarstwa (a nie tylko ważne narzędzie), rolnik może odpowiadać na zasadzie ryzyka, jako zakład wprawiany w ruch siłami przyrody (art. 435 § 1 k.c.). Stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 15 lutego 2018 r. w sprawie o sygn. akt. I CSK 376/07. Również w sytuacji, gdy szkoda powstała w związku z ruchem wykorzystywanego w gospodarstwie pojazdu wolnobieżnego, który jest pojazdem mechanicznym w rozumieniu art. 2 pkt 10 UoUO, odpowiedzialność oparta będzie zgodnie z art. 436 § 1 k.c. na zasadzie ryzyka.
Przykład z praktyki: W trakcie prac rolniczych kombajnem rolnik na skutek niezachowania ostrożności zahaczył przenośnikiem wyładowującym o linię energetyczną. W konsekwencji osoba pracująca w gospodarstwie doznała obrażeń ciała i została porażona prądem.
Zwierzęta w gospodarstwie – konie i chihuahua
W przypadku gdy szkodę spowodowało zwierzę wykorzystywane w gospodarstwie, odpowiedzialność oparta jest na przepisach art. 431 k.c. O ile nie ma wątpliwości co do zwierząt hodowlanych, to w kwestii, czy za takie może zostać uznany pies, nie było jasności.
SN w wyroku z 20 czerwca 2017 r. (sygn. III CZP 114/16) wypowiedział się jednoznacznie, iż ubezpieczyciel odpowiada za szkody wyrządzone przez psy wykorzystywane użytkowo w gospodarstwie. Czasami podczas analizy zgłaszanych z ubezpieczenia OC rolnika szkód okazuje się, że chihuahua będący sprawcą pogryzienia wcześniej pełnił w gospodarstwie funkcje psa pasterskiego lub stróżującego i wywiązywał się z nich znakomicie.
Również w przypadku szkody wyrządzonej przez konia wykorzystywanego wyłącznie do jazdy rekreacyjnej wyłączona jest odpowiedzialność ubezpieczyciela z polisy OC rolnika (wyrok SA w Białymstoku z 30 kwietnia 2021 r., sygn. akt I Aca 730/11).
Szkoda związana z nieruchomością
Gdy do szkody doszło na skutek oderwania się części budynku wchodzącego w skład gospodarstwa rolnego lub całkowitego zawalenia takiej nieruchomości, odpowiedzialność rolnika oparta będzie na przepisach art. 434 k.c. Chodzi o sytuację, gdy na skutek niewłaściwego stanu technicznego budynku lub budowli doszło do szkody osoby trzeciej.
A co wchodzi w skład takiego gospodarstwa? Ustawowa definicja zawarta w art. 553 k.c. wskazuje, że są to grunty wraz z budynkami, urządzeniami i inwentarzem, tworzące zorganizowaną całość gospodarczą. Ponadto orzecznictwo wskazało, że wobec dominującej w Polsce zabudowy zagrodowej również budynek mieszkalny rolnika w ramach takiego obejścia stanowi część gospodarstwa.
A co z pomocą sąsiedzką?
Często pojawiającą się kwestią jest odpowiedzialność za szkody powstałe w trakcie wykonywania tzw. pomocy sąsiedzkiej – czy w takiej sytuacji rolnik również ponosi odpowiedzialność?
Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 12 lutego 2002 r. (sygn. akt I CKN 1483/99) wskazał, że obowiązkiem rolnika jest zapewnienie wszystkim osobom, które wykonują czynności związane z prowadzeniem należącego do niego gospodarstwa, bezpiecznych warunków pracy (maksymalnego bezpieczeństwa), z czego wynika, że nie ma znaczenia status prawny tych osób, tak jak nie ma żadnego znaczenia okoliczność, iż określona praca jest wykonywana w ramach tzw. pomocy sąsiedzkiej.
Zatem jeśli osoba, pomagając w gospodarstwie rolnika, doznała szkody na skutek np. pracy na wadliwym urządzeniu lub z powodu niewłaściwego stanu np. drabiny, będzie zachodziła odpowiedzialność za skutki takiego zdarzenia.
Robert Jaliński
kancelaria Strażeccy, Jaliński i Wspólnicy
