Każdy posiadacz pojazdu obowiązany jest do ubezpieczenia się w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia pojazdu mechanicznego. Jest to przede wszystkim gwarancja dla innych osób, że wszelkie szkody wyrządzone przez używanie pojazdu będą miały pokrycie u podmiotu o pewnej płynności finansowej, zawodowo przygotowanego do rozpatrywania roszczeń.
Orzecznictwo, dokonując interpretacji licznych przepisów dotyczących zakresu ubezpieczenia, doprowadziło do bardzo szerokiej ochrony poszkodowanych. W praktyce pojawił się jednak problem objęcia ochroną ubezpieczeniową sytuacji, w której to pasażer wyrządza szkodę, opuszczając pojazd, a nie posiadacz pojazdu/kierowca, to jest do szkody dochodzi na skutek nieprawidłowego, nieostrożnego otworzenia drzwi pojazdu przez pasażera. W sytuacji takiej często kierujący nie ma żadnego wpływu na przebieg wypadku, a wyłączną winę ponosi pasażer.
Z punktu widzenia poszkodowanego sytuacja ta jest niekomfortowa, bowiem w przypadku nieobjęcia szkody zakresem obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów może on mieć istotne trudności w uzyskaniu odszkodowania. W praktyce wiele zakładów ubezpieczeń odmawia jeszcze uznania odpowiedzialności za tego rodzaju szkodę, wskazując, że nie jest ona objęta ubezpieczeniem.
Obowiązujący stan prawny
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy okazji ruchu (działania) pojazdu uregulowana jest przepisami Kodeksu cywilnego oraz ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym oraz Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. W art. 436 § 1 k.c. wskazuje, w nawiązaniu do poprzedzającego artykułu, że posiadacz pojazdu mechanicznego ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez ruch tego pojazdu, z wyjątkiem sytuacji, w której do szkody dochodzi na skutek w szczególności wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą nie ponosi on odpowiedzialności.
W związku z treścią tego przepisu powstało stanowisko, że posiadacz pojazdu lub kierujący nie może odpowiadać za tego rodzaju szkodę, bowiem nie ponosi odpowiedzialności za pasażera, a jego działaniu nie mógł zapobiec. Szkoda natomiast jest wyłącznie zawiniona przez pasażera, który nieumiejętnie otworzył drzwi pojazdu.
Regulacja ta wydaje się być klarowna, jednak komplikacji przysparzają reguły określone w drugiej z powołanych ustaw, to jest w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, gdzie w art. 34 ust. 2 wskazano, że za szkodzę w związku z ruchem pojazdu mechanicznego uznaje się również szkodę powstałą w związku z wsiadaniem do pojazdu mechanicznego i wysiadaniem z niego. Przepis ten co prawda jednoznacznie wskazuje, że szkody związane z wsiadaniem czy wysiadaniem są traktowane jako wywołane przez ruch pojazdu, ale nadal jednoznacznie nie rozstrzygnięto, czy dotyczy to tylko posiadacza pojazdu, czy wszystkich osób, w tym pasażerów.
W art. 34 ust. 1 z kolei wskazano, że odszkodowanie z ubezpieczenia należne jest tylko wtedy, jeżeli to posiadacz lub kierujący obowiązany jest do zapłaty odszkodowania. W takiej sytuacji powstała wątpliwość, czy wskazane rozszerzenie dotyczy tylko posiadacza/kierującego, który wyrządza szkodę, wsiadając czy wysiadając, czy też wszystkich osób.
Rozstrzygnięcie problemu w orzecznictwie
Problem ten był tak istotny, że doczekał się rozstrzygnięcia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, na skutek zapytania łotewskiego Sądu Najwyższego. Zgodnie z zapisami Konstytucji oraz traktatów międzynarodowych konstytuujących Unię Europejską wyroki TS UE są źródłem prawa w Polsce i mają pierwszeństwo przed ustawami. Trybunał dokonywał interpretacji prawa unijnego (wiążącego również Polskę i kształtującego zapisy ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych), dotyczącego bezpośrednio tego zagadnienia.
Wyrokiem z 15 listopada 2018 r., wydanym pod sygnaturą C-648/17, rozstrzygnięto, że mając na względzie całość powyższych rozważań, odpowiedź na przedstawione pytania powinna brzmieć: art. 3 ust. 1 pierwszej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że zakresem pojęcia „ruchu pojazdów”, o którym mowa w tym przepisie, jest objęta sytuacja, w której pasażer stojącego na parkingu pojazdu przy otwieraniu drzwi tego pojazdu uderzył i uszkodził stojący obok pojazd. Kwestia ta, wobec powyższego, wydaje się definitywnie rozstrzygnięta, a ewentualne wyroki odmawiające odpowiedzialności z ubezpieczenia są nieprawidłowe.
Jednocześnie, nawet bez tego wyroku, możliwe było jednoznaczne przesądzenie objęcia takiego zdarzenia zakresem ubezpieczenia, poprzez wykazanie w procesie, że posiadacz/kierowca też ponosi odpowiedzialność za powstanie szkody na skutek wysiadania przez pasażera, co wyłącza przesłankę wyłączonej winy osoby trzeciej, za którą posiadacz pojazdu nie ponosi odpowiedzialności.
Było tak w sytuacji przykładowo nieprawidłowego postoju pojazdu, które doprowadziło do szkody przy wysiadaniu (np. zachowanie za małej odległości od drugiego pojazdu, wypuszczenie pasażerów w niedozwolonym miejscu), czy też w sytuacji odpowiedzialności kierującego za szkodę wyrządzoną przez pasażera na innej podstawie (np. wydanie polecenia opuszczenia pojazdu, odpowiedzialność za małoletniego).
Na marginesie zaznaczyć należy, że osobną kwestią jest konieczność na podstawie art. 441 § 3 k.c. w związku z art. 828 k.c. zwrotu przez pasażera ubezpieczycielowi wypłaconego odszkodowania, w całości lub części, w zależności od okoliczności.
Waldemar Szubert
radca prawny
waldemar.szubert@i-rs.pl
