24 czerwca Komisja Nadzoru Finansowego skierowała do konsultacji projekt rekomendacji dla zakładów ubezpieczeń dotyczących oceny odpowiedniości ubezpieczenia na życie z elementem inwestycyjnym. Mają one zastąpić dotychczas obowiązujące rekomendacje dotyczące badania adekwatności produktu z 22 marca 2016 r .
Przesłanki dla wprowadzenia rekomendacji
Uzasadniając celowość wydania nowych rekomendacji, KNF wskazała, że od kilku lat identyfikuje występowanie licznych nieprawidłowości związanych z umowami ubezpieczenia z grupy 3 (polisy z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi). Według Komisji wynikają one przede wszystkim z nieprawidłowości przy dystrybucji „uefek”, w tym błędów lub luk w procesie oceny odpowiedniości ubezpieczenia dla klienta. Do najistotniejszych problemów należą:
- dopasowanie umowy do potrzeb i sytuacji majątkowej klienta, w szczególności w wyniku rzetelnego rozpoznania tych potrzeb i sytuacji majątkowej,
- brak pełnej informacji o opłatach wynikających z umów oraz o ryzykach związanych z umową, przede wszystkim o ryzyku inwestycyjnym.
Te elementy pozwoliły skonstatować organowi nadzoru, że wydanie nowych rekomendacji powinno znacząco przyczynić się do wzmocnienia ochrony interesów klienta, a także będzie stanowić istotny krok w celu zapewnienia wyższej jakości i transparentności procesu dystrybucji polis inwestycyjnych. Dodatkowym argumentem było wejście w życie w ostatnich latach nowych przepisów normujących problematykę związaną z procesem dystrybucji wspomnianych ubezpieczeń, w szczególności:
- ustawy o dystrybucji,
- rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady 1286/2014,
- rozporządzenia delegowanego Komisji 2017/653,
- rozporządzenia delegowanego Komisji 2017/2359,
- rozporządzenia delegowanego Komisji 2017/2358.
W tych aktach prawnych prawodawca wprowadził nowe wymogi i obowiązki w obszarze dystrybucji ubezpieczeń. Rekomendacje uwzględniają w swej treści to zmienione otoczenie prawne w odniesieniu do oceny odpowiedniości polisy z UFK, a dodatkowo mają wobec niego charakter wyjaśniający i doprecyzowujący.
Cel rekomendacji
KNF zaznacza, że celem rekomendacji nie jest powtarzanie obowiązków wynikających z przepisów prawa. Stanowią one zbiór dobrych praktyk w odniesieniu do dokonywania oceny odpowiedniości ubezpieczenia na życie z UFK. Ich celem jest jednolite i spójne stosowanie przez zakłady ubezpieczeń przepisów prawa odnoszących się do przeprowadzania oceny odpowiedniości „uefek”, poprzez zwrócenie uwagi na istotne zagadnienia związane z tą oceną. Rekomendacje służą wprowadzeniu przez zakłady ubezpieczeń działań dla prawidłowego przeprowadzenia oceny, co się bezpośrednio wiąże z ochroną klientów – wartością stojącą u podstaw regulacji prawnej – i nakierowane są na przeciwdziałanie podejmowaniu przez zakłady praktyk, które powodują bądź zwiększają ryzyko oferowania polis inwestycyjnych nieodpowiednich dla klienta. Oferowanie takich umów wiąże się bowiem z szeregiem niekorzystnych konsekwencji. W szczególności może negatywnie wpływać na działalność zakładu ubezpieczeń w kontekście zgodności z obowiązującymi przepisami prawa, jako że dokonywanie oceny odpowiedniości oraz wymogi dotyczące tej oceny objęte są regulacją prawną. Jednocześnie nieprawidłowo przeprowadzona ocena odpowiedniości ubezpieczenia skutkująca zawarciem nieodpowiedniej polisy albo przystąpieniem do nieodpowiedniej umowy w przypadku ubezpieczenia na cudzy rachunek podlegać będzie kwalifikacji z perspektywy praktyk naruszających przede wszystkim interesy ubezpieczających oraz ubezpieczonych. Oferowanie produktów nieodpowiednich dla klienta może także oddziaływać negatywnie w szerszym aspekcie, związanym w szczególności z zaufaniem do rynku czy prawidłowym jego funkcjonowaniem.
Skierowany do konsultacji dokument zawiera 15 rekomendacji podzielonych na cztery bloki:
- Zarząd i rada nadzorcza.
- Odpowiedniość ubezpieczenia na życie z elementem inwestycyjnym.
- Przygotowanie osób odpowiedzialnych za proces oceny odpowiedniości ubezpieczenia na życie z elementem inwestycyjnym oraz nadzór nad praktykami sprzedażowymi.
- System kontroli wewnętrznej, funkcja zgodności z przepisami i funkcja audytu wewnętrznego.
W skład pierwszego bloku wchodzą cztery rekomendacje. W pierwszych trzech dokument zobowiązuje zarząd zakładu ubezpieczeń do opracowania (na piśmie) wdrożenia i prawidłowego funkcjonowania procesu oceny odpowiedniości ubezpieczenia na życie z elementem inwestycyjnym, a także regularnych ewaluacji jego funkcjonowania i informowania rady nadzorczej o ich wynikach. Ta z kolei powinna monitorować i nadzorować funkcjonowanie procesu.
W drugim bloku (rekomendacje 5–12) KNF zobowiązuje zakład do zorganizowania procesu oceny odpowiedniości dla klienta w sposób zapewniający jej prawidłowość. W tym celu ma on pozyskać od klienta wszystkie niezbędne informacje do przeprowadzenia oceny. Po jej dokonaniu powinien przedstawić propozycje ubezpieczenia odpowiednie dla ubezpieczającego. Następnie zakład powinien przedstawić swoją rekomendację i wyczerpująco ją uzasadnić. W myśl rekomendacji klient powinien mieć też zapewniony wybór UFK o poziomie ryzyka inwestycyjnego nie wyższym niż wynikający z informacji uzyskanych na podstawie dokonanej oceny odpowiedniości, zarówno w momencie zawarcia umowy ubezpieczenia, jak i na dalszych etapach jej trwania. W przypadku stwierdzenia braku adekwatności potrzeb klienta do jego doświadczenia, wiedzy w dziedzinie ubezpieczeń na życie lub sytuacji finansowej, braku ubezpieczenia odpowiedniego do potrzeb klienta oraz w przypadku zawarcia umowy na jego żądanie zakład ubezpieczeń powinien podejmować działania mające na celu zapewnienie pełnej ochrony klienta, w szczególności adekwatne działania informacyjne wobec niego. Informacje o dokonywaniu oceny, dobrowolności przekazania danych niezbędnych do jej dokonania oraz o konsekwencjach odmowy wypełnienia ankiety powinny być przekazane w prosty i zrozumiały sposób. Sam proces oceny powinien być udokumentowany. Rekomendacje zakazują też ubezpieczycielom ukrywania istotnych cech produktu, w tym na temat ryzyka inwestycyjnego lub opłat, w stosowanych zachętach sprzedażowych, m.in. w materiałach i informacjach marketingowych oraz reklamowych lub podczas prezentowania ubezpieczenia.
Rekomendacje z trzeciego bloku zobowiązują zakład do zapewnienia wysokiego poziomu merytorycznego przygotowania osób zaangażowanych w proces oceny oraz eliminowania praktyk sprzedażowych prowadzących do oferowania polis inwestycyjnych nieodpowiednich dla klienta. Natomiast czwarty blok rekomenduje włączenie procesu do ocen przeprowadzanych w ramach systemu kontroli wewnętrznej, funkcji zgodności z przepisami oraz funkcji audytu wewnętrznego zakładu ubezpieczeń. Powinien on w szczególności prowadzić ewidencję odmów wypełnienia ankiety, ewidencję umów zawartych na podstawie pisemnego żądania oraz przystąpień na podstawie pisemnego żądania do umów ubezpieczenia na życie z elementem inwestycyjnym zawartych na cudzy rachunek.
Europejskie inspiracje
Rekomendacje uwzględniają wnioski wynikające z doświadczeń związanych z prowadzonymi działaniami nadzorczymi w obszarze dystrybucji takich ubezpieczeń, w tym ustaleniami kontroli i wizyt nadzorczych przeprowadzonych w zakładach ubezpieczeń. Postanowienia dokumentu zostały opracowane z odpowiednim uwzględnieniem wybranych wytycznych ESMA zawartych w dokumencie „Wytyczne w sprawie określonych aspektów wymogów dyrektywy MiFID II dotyczących odpowiedniości” . Ma to na celu zbliżenie, tam, gdzie jest to adekwatne i możliwe, praktyk na rynku ubezpieczeniowym w zakresie oferowania ubezpieczeń na życie z elementem inwestycyjnym do praktyk występujących na rynku kapitałowym związanych ze świadczeniem określonych usług inwestycyjnych podlegających regulacji MiFID II2.
Zasady stosowania rekomendacji
Rekomendacje są stosowane według zasady „zastosuj lub wyjaśnij”. Zgodnie z treścią art. 365 ust. 5 uduir, zakłady, które nie stosują się do rekomendacji ani nie zamierzają się do nich zastosować, w terminie do dnia 16 stycznia 2023 r. informują nadzór, w jaki sposób zamierzają osiągnąć cele, dla realizacji których ten wydał rekomendacje. Te informacje zostaną ujawnione na stronie internetowej KNF. Komisja oczekuje, że Rekomendacje będą stosowane przez zakłady ubezpieczeń nie później niż od dnia 1 stycznia 2023 r. W odniesieniu do umów ubezpieczenia na cudzy rachunek zawartych przed tą datą rekomendacje mają zastosowanie wobec osób poszukujących ochrony ubezpieczeniowej lub zamierzających przystąpić do umowy ubezpieczenia po tej dacie. Same konsultacje projektu potrwają do 16 września 2022 r.
Wszystkie zakłady powinny przestrzegać choć części rekomendacji
Rekomendacje mają zastosowanie do umów ubezpieczenia na życie, jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, oraz umów ubezpieczenia na życie, w których świadczenie zakładu ubezpieczeń jest ustalane w oparciu o określone indeksy lub inne wartości bazowe. Nie stosuje się ich natomiast do pracowniczych programów emerytalnych prowadzonych w formie umowy grupowego ubezpieczenia na życie, o których mowa w ustawie o PPE, oraz PPK, o których mowa w ustawie o pracowniczych planach kapitałowych. Wszystkie rekomendacje są skierowane do krajowych zakładów ubezpieczeń, jak również powinny być stosowane przez główne oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń, z uwzględnieniem ich specyfiki organizacyjnej, związanej z ustawowo określonym funkcjonowaniem w strukturze głównego oddziału następujących stanowisk: dyrektora głównego oddziału i jego zastępcy. Rekomendacje od 5 do 15 powinny być stosowane przez zagraniczne zakłady mające siedziby w państwach członkowskich Unii Europejskiej lub państwach członkowskich EFTA – stronach umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym i wykonujących działalność na terytorium RP, na zasadach określonych w ustawie o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej przez oddział lub w ramach swobody świadczenia usług.
Pełna treść projektu znajduje się na stronie KNF.
Artur Makowiecki
news@gu.com.pl
