W rozmowach z klientami w sprawach dotyczących ustalenia właściwego zabezpieczenia, jakie ma zapewnić polisa na życie, kwestie związane ze spadkobraniem są ich istotnym elementem.
Przyszłość może jawić się w różowych kolorach, gdy w pewnym horyzoncie czasowym pojawią się aktywa zapewniające materialny spokój. Polacy z roku na rok stają się coraz bardziej majętni. Według rankingu Forbesa już ponad setka Polek i Polaków dysponuje wielomiliardowymi majątkami – indywidualnie. W III kw. 2024 r. wartość majątku finansowego netto gospodarstw domowych osiągnęła najwyższą wartość w historii. Jeśli taki trend utrzyma się w następnych latach i nie wystąpią zjawiska, które mogą go zahamować lub zniweczyć, przyszli spadkobiercy krzywd finansowych raczej nie doznają.
W wyniku spadkobrania przekazywane są określone wartości po śmierci osoby zmarłej na rzecz dziedziców – ustawowych albo testamentowych. Dziedziczenie oznacza określone przysporzenie majątkowe, choć nie zawsze, może też budzić wiele kontrowersji i sporów pomiędzy dziedzicami. Gdy krewni zostali pominięci, przysługuje im prawo do zachowku.
Ta instytucja ma na celu zapewnić udział w spadku najbliższym krewnym po zmarłym spadkodawcy (art. 991 – 1011 k.c.). Wskutek zmian w przepisach zachowek uległ istotnym modyfikacjom i trzeba to mieć na uwadze, by podjąć odpowiednio wcześnie konieczne działania i nie stracić przysługującego prawa.
Zachowek uprawnia zstępnych spadkodawcy, małżonka i rodziców do określonej części udziału spadkowego, który przysługiwałby im w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jego wysokość wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionemu w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jeśli uprawniony jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy, zachowek wynosi dwie trzecie wartości tego udziału.
Po zmianach w przepisach spadkodawca może w testamencie wskazać konkretne przyczyny, dla których postanawia wydziedziczyć określoną osobę, pozbawiając ją tym samym prawa do zachowku. Nie może go jednak wydziedziczyć, jeżeli mu przebaczy. Przesłanki do wydziedziczenia wymienione są w art. 1008 Kodeksu cywilnego.
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku: 1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego; 2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci; 3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. O pozbawieniu zachowku może również orzec sąd na wniosek spadkobierców testamentowych, dzięki czemu ulega zwiększeniu ochrona majątku przed roszczeniami pominiętych w testamencie krewnych. W szczególnych przypadkach możliwe jest obniżenie przez sąd kwoty zachowku.
Rozstrzygając sprawę, sąd będzie mieć na uwadze zarówno sytuację materialną spadkobierców, jak i osób uprawnionych do zachowku. Nowe przepisy przewidują możliwość podpisania umowy o zrzeczeniu się zachowku jeszcze za życia spadkodawcy. Można zrzec się części lub całości należnego zachowku, co oczywiście niesie za sobą określone skutki finansowe w przyszłości.
Sławomir Dąblewski
dablewski@gmail.com
