Prawo do bycia zapomnianym – rozwiązania europejskie

W lutym 2022 r. Parlament Europejski wezwał państwa członkowskie UE do uregulowania prawa do bycia zapomnianym do końca 2025 r. Co do zasady zmiany w ustawodawstwach krajowych mają zapobiec dyskryminowaniu ubezpieczających się z powodu wcześniejszej choroby nowotworowej, gdy upłynął określony czas od pomyślnego zakończenia leczenia bez nawrotów.

Niniejszy artykuł zawiera podsumowanie kroków podjętych w wybranych państwach europejskich według stanu na koniec 2022 r.

Pojęcie prawa do bycia zapomnianym

Jak już wspomniałam w poprzednim artykule („GU” nr 03 z 16 I), pojęcie prawa do bycia zapomnianym ma kilka rozgałęzień i nie należy ich ze sobą mylić. Zwykle jest rozumiane jako część ochrony danych osobowych. Oznacza wówczas ogólne prawo do usunięcia ich z baz danych.

Gdy jednak mowa o branży ubezpieczeniowej, o prawie do bycia zapomnianym wspomina się w kontekście pacjentów chorych na przewlekłe choroby. Wówczas termin ten oznacza prawo do niedyskryminacji przy zawieraniu umów dotyczących produktów finansowych i ubezpieczeniowych, zwłaszcza ubezpieczeń na życie, zdrowotnych i ubezpieczeń kredytów. Innymi słowy, po upływie określonego czasu, który zależy od poszczególnych przepisów i statystyk, osoby, które przeżyły chorobę, mogą żądać, aby ubezpieczyciele i banki nie uwzględniały ich wcześniejszej choroby przy ocenie ryzyka przed świadczeniem usług.

AUSTRIA

Austriacki ustawodawca nie uregulował jeszcze „prawa do bycia zapomnianym”. Obecnie przy zawieraniu umowy ubezpieczający musi powiadomić ubezpieczyciela o wszystkich okolicznościach, które są istotne dla przejęcia ryzyka, czyli takich, które mogą wpłynąć na decyzję ubezpieczyciela o zawarciu umowy lub jej warunkach. Za istotne uznaje się także wszystkie okoliczności, o które pyta ubezpieczyciel, także te dotyczące diagnozy lub leczenia. Na podstawie odpowiedzi ubezpieczyciel jest uprawniony do odstąpienia od umowy ubezpieczenia.

BELGIA

Belgia wprowadziła prawo do bycia zapomnianym dla niektórych ubezpieczeń już w 2019. Przepisy ponownie zmodyfikowano w 2022 r. Od 2022 r. dane o chorobie nowotworowej mogą być usunięte z dokumentów ubezpieczeniowych po ośmiu latach od wyzdrowienia, od 2025 r. okres ten zostanie skrócony do lat pięciu.

FRANCJA

Francja była pierwszym krajem na świecie, który wprowadził prawo do bycia zapomnianym w legislacji ubezpieczeniowej. Standardowy okres, po jakim ulegały wykreśleniu dane pacjentów chorych na choroby nowotworowe z dokumentów ubezpieczeniowych, wynosił pięć lat, jednak obwarowany był wieloma warunkami, obowiązującymi przy różnego rodzaju ubezpieczeniach.

Przykładem mogło być ubezpieczenie kredytu hipotecznego i jego kwotowe ograniczenie dla grupy klientów po przejściach chorób nowotworowych. We Francji obowiązuje Konwencja AERAS, która jest krajowym porozumieniem pomiędzy zainteresowanymi stronami, w tym ubezpieczycielami i instytucjami kredytowymi (www.aeras-infos.fr). Dla osób, które nie są objęte prawem do bycia zapomnianym, konwencja AERAS (S’Assurer et Emprunter avec un Risque Aggrave de Sante/ Insuring and Loaning with Aggravated Health Risk) ustanawia siatkę referencyjną, która ma ułatwić dostęp do ubezpieczenia kredytu w przypadku określonej liczby wymienionych patologii, czy to z powodu raka, czy innych chorób. W tej siatce referencyjnej uwzględniono wszystkie rodzaje raka (niezależnie od lokalizacji i typu histologicznego) oraz WZW C.

Celem jest promowanie dostępu do ubezpieczenia dla osób, których stan zdrowia nie pozwala na uzyskanie ochrony ubezpieczeniowej na standardowych warunkach, tj. bez podwyższenia stawek lub wyłączenia gwarancji. Prawo francuskie przewiduje dodatkowo wycofanie kwestionariusza medycznego w pewnych okolicznościach, takich jak kredyty konsumenckie, gdzie maksymalna kwota kredytu możliwa do zaciągnięcia bez kwestionariusza zdrowotnego wynosi 17 tys. euro, a w przypadku kredytu na nieruchomości poniżej 200 tys. euro.

IRLANDIA

W Irlandii rozpoczęto prace legislacyjne mające na celu wprowadzenie do ustawodawstwa krajowego zaleceń unijnych. W projekcie ustawy z 18 października 2022 r. zaproponowano wprowadzenie definicji „osoby, która przeżyła chorobę nowotworową”. Jest to każda osoba, u której zdiagnozowano chorobę nowotworową, która nie wymagała podjęcia w związku z diagnozą leczenia przez nieprzerwany okres co najmniej pięciu lat.

Zaproponowano też pięcioletni okres zapomnienia niezależnie od wieku chorego w chwili diagnozy. Wskazany projekt na etapie jego wprowadzenia i dyskutowania nie rozróżniał wyraźnie rodzajów lub stadiów zaawansowania choroby.

WŁOCHY

We Włoszech nie wprowadzono jeszcze ustawodawstwa w zakresie prawa do bycia zapomnianym. Włoskie Stowarzyszenie Onkologii Medycznej (AIOM) rozpoczęło kampanię mającą na celu przekształcenie zalecenia unijnego w projekt ustawy, zgodnie z którym pacjent z nowotworem jest uznawany za „wyleczonego”, gdy osiągnie taką samą średnią długość życia jak populacja ogólna.

Czas ten różni się w odniesieniu do różnych nowotworów: jest to poniżej pięciu lat dla raka tarczycy, poniżej dziesięciu lat dla raka jelita grubego i czerniaka, powyżej 15 lat w przypadku raka pęcherza moczowego i nerki, chłoniaków nieziarniczych, szpiczaków i białaczek, zwłaszcza w przypadku odmian przewlekłych, oraz około 20 lat dla niektórych częstych nowotworów, takich jak nowotwory piersi i prostaty, ponieważ ryzyko powrotu choroby, choć niewielkie, utrzymuje się przez bardzo długi czas.

LUKSEMBURG

W Luksemburgu również nie wdrożono jeszcze w życie zaleceń unijnych, jednak w praktyce w przypadku osób dorosłych dane o przebytych chorobach nowotworowych są usuwane z ich danych po dziesięciu latach od zakończenia leczenia, a w przypadku dzieci po pięciu latach.

HOLANDIA

W Holandii obowiązuje Zarządzenie z 2 listopada 2020 r., zawierające zasady przeprowadzania badań ubezpieczeniowych byłych pacjentów z chorobą nowotworową w celu zawarcia ubezpieczenia na życie i ubezpieczenia pogrzebowego. Wynika z niego, że dane o przebytej chorobie nowotworowej wobec osób dorosłych ulegają usunięciu po siedmiu latach od dnia zakończenia leczenia, a w przypadku osób do 21. roku życia okres ten jest krótszy i wynosi pięć lat.

PORTUGALIA I HISZPANIA

W Portugalii obowiązuje już prawo dostosowujące przepisy do zaleceń unijnych. W przypadku osób dorosłych dane o przebytych chorobach nowotworowych są usuwane z ich danych po dziesięciu latach od zakończenia leczenia, a w przypadku dzieci i dorosłych do 21. roku życia po pięciu latach.

W Hiszpanii nadal nie wdrożono zaleceń unijnych w życie, jednak istnieją obecnie dwa postanowienia dodatkowe dodane do ustawy o umowie ubezpieczenia, obejmujące zakaz dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność, HIV/AIDS i „inne choroby”. Są to jednak przepisy ogólne, które są interpretowane jako zwykłe oświadczenia woli, bez realnego znaczenia przy zawieraniu umów produktów finansowych i ubezpieczeniowych. Przed końcem 2025 r. zapewne nastąpi zmiana w tej kwestii.

Podsumowanie

Jak widać z powyższego materiału, niewiele państw członkowskich dokonało implementacji unijnych zaleceń w zakresie prawa do bycia zapomnianym. Większość rynków ubezpieczeniowych ma jednak wypracowane w tym zakresie praktyki, które obecnie stosuje.

Niewątpliwie wszyscy krajowi ustawodawcy winni niezwłocznie podjąć się tworzenia przepisów, przy których dialog z rynkiem ubezpieczeniowym i jego uczestnikami wydaje się kluczowy. Rozwiązania legislacyjne muszą być emanacją zasady niedyskryminowania, przy jednoczesnym poszanowaniu praw ubezpieczycieli do oceny ryzyka przy oferowaniu i zawieraniu polis. Czekamy z niecierpliwością na propozycje polskiego ustawodawcy w powyższym zakresie.

mec. Marta Olczak-Klimek