20 grudnia 2022 r. Rada UE zaakceptowała tekst dyrektywy IRR, tworzącej mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji dla zakładów ubezpieczeń. Przed nami głosowanie w Parlamencie Europejskim, a następnie trilogi.
Wchodzimy w bardzo istotną fazę tworzenia systemu, który pozwala przewidzieć kłopoty finansowe ubezpieczyciela, zapobiec im albo ograniczyć ich skutki dla sektora finansowego, klientów i poszkodowanych.
Na czym polega resolution?
Upadłość ubezpieczyciela może mieć duży wpływ na gospodarkę i społeczeństwo. Przekłada się negatywnie na cały system finansowy, wybraną gałąź gospodarki lub społeczność lokalną. Aby uniknąć niekontrolowanej upadłości, krajowe rządy interweniują i ratują upadający zakład ubezpieczeń. W ten sposób ograniczają negatywne konsekwencje dla klientów i sektora finansowego.
Aby ratowanie ubezpieczyciela nie wiązało się z sięganiem do kieszeni podatników, rządy powołują krajowe organy resolution, tj. organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.
Dzięki działaniom organów resolution klienci zachowują ochronę ubezpieczeniową, a poszkodowani nie muszą martwić się o to, że ubezpieczycielowi zabraknie środków na odszkodowania i świadczenia. Jednocześnie dobro klientów ubezpieczycieli nie oznacza kosztów dla podatników.
Takie rozwiązania funkcjonują od lat w sektorze bankowym, a wkrótce powstaną podobne regulacje dla branży ubezpieczeniowej.
Kiedy ubezpieczyciel powinien zostać poddany restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji?
Resolution stosujemy, gdy ubezpieczyciel nie jest w stanie samodzielnie lub z pomocą organu nadzoru poprawić swojej sytuacji, a jego upadłość prowadziłaby do nadmiernych skutków społecznych i finansowych. Często określa się to „zagrożeniem dla interesu publicznego”.
Aby ocenić wpływ upadłości ubezpieczyciela na otoczenie, bierzemy pod uwagę takie czynniki jak:
- wielkość ubezpieczyciela,
- liczbę klientów,
- rodzaje oferowanych ubezpieczeń,
- powiązania ubezpieczyciela z systemem finansowym,
- znaczenie dla gospodarki lub rynku lokalnego,
- to czy i jak szybko uda się ubezpieczyciela zastąpić.
W praktyce oznacza to, że wielu ubezpieczycieli nie zakwalifikuje się do restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Albo ze względu na ich ograniczony rozmiar, albo dlatego, że oferują usługi, z których konsument może łatwo i szybko skorzystać u innego ubezpieczyciela. Przy braku podstaw do resolution jedynym wyjściem jest upadłość ubezpieczyciela.
Możliwości rozwiązania problemu
Zasady resolution określi nadchodząca nowa dyrektywa IRR (Insurance Recovery and Resolution). Zakłada ona utworzenie organu resolution w każdym kraju członkowskim Unii Europejskiej. Dyrektywa da również narzędzia, z których organ resolution będzie mógł skorzystać przy przymusowej restrukturyzacji ubezpieczyciela.
Obecnie w Brukseli trwają prace i dyskusje o funkcjonalności i praktycznej możliwości wykorzystania instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, jak również prace nad ostatecznym brzmieniem samej dyrektywy.
Narzędzie 1: bail-in
Bail-in to konwersja albo umorzenie kapitału lub zobowiązań. W praktyce jest to przeniesienie strat ubezpieczyciela na akcjonariuszy, udziałowców lub niezabezpieczonych wierzycieli. W dotychczasowej praktyce resolution w pierwszej kolejności straty pokrywają akcjonariusze. Dzieje się to przez obniżenie wartości akcji lub udziałów lub poprzez ich umorzenie.
Jeśli to nie pokryje wszystkich strat, w dalszej kolejności obciążani są wierzyciele. Takie działanie wiąże się z całkowitym lub częściowym umorzeniem ich roszczeń wobec ubezpieczyciela (o ile te nie są zabezpieczone) lub ich konwersją na kapitał. W ostateczności obciążani są także klienci, np. poprzez obniżenie sumy ubezpieczenia.
Większość zobowiązań zakładów ubezpieczeń to odszkodowania i świadczenia dla poszkodowanych. Dlatego właśnie bail-in na rynku ubezpieczeniowym jest instrumentem dość trudnym do zastosowania i wymagającym gruntownego przemyślenia. Z pewnością nie można tu stosować prostej kalki z systemu bankowego, bo w bankach mamy innego typu zobowiązania, dodatkowo objęte zupełnie innymi gwarancjami.
Narzędzie 2: sprzedaż biznesu
Możliwa jest sprzedaż ubezpieczyciela lub jego części innemu podmiotowi. Taka decyzja organu resolution nie będzie wymagała zgody zarządu, wspólników upadającego ubezpieczyciela ani sądu. Przeniesienie biznesu może obejmować akcje lub udziały ubezpieczyciela albo tylko jego polisy i powiązane aktywa.
Transfer portfela jest najkorzystniejszym rozwiązaniem z perspektywy klientów. Zapewnia kontynuację ochrony na dotychczasowych warunkach. To ważne, bo w odróżnieniu od depozytów bankowych warunki, na jakich klient mógłby zawrzeć tę samą umowę u innego ubezpieczyciela, mogą się znacząco zmienić w ciągu kilku lat na niekorzyść ubezpieczonego.
Sprzedaż całości lub części biznesu innemu podmiotowi może się wiązać z dotacją udzieloną przez organ resolution albo z innymi zachętami finansowymi, np. gwarancją pokrycia strat. Tego typu działania mają za zadanie zapewnienie korzyści biznesowej podmiotowi, który zdecydował się na przejęcie biznesu firmy mającej kłopoty finansowe.
Narzędzie 3: instytucja pomostowa
Jeśli w chwili upadku ubezpieczyciela nie ma podmiotu zainteresowanego jego przejęciem, tymczasowo można przenieść upadającego ubezpieczyciela do instytucji pomostowej. W tym czasie ubezpieczyciel może nadal świadczyć swoje główne usługi.
Dzięki instytucji pomostowej kupujemy czas na znalezienie nabywcy. Instytucja pomostowa jest odrębnym podmiotem posiadającym własną licencję.
Narzędzie 4: oddzielenie aktywów i pasywów
Resolution to również możliwość zarządzania aktywami ubezpieczyciela, które przynoszą straty. Przenosi się je do innego podmiotu i tym samym usuwa z bilansu zakładu. Dzięki temu straty podmiotu, który restrukturyzujemy, nie powiększają się.
To rozwiązanie jest podobne do instytucji pomostowej. Kluczową różnicą jest to, że do innego podmiotu przenosi się tylko tzw. toksyczne aktywa, a nie polisy. Aktywa te są stopniowo sprzedawane, a po ich sprzedaży podmiot zarządzający przestaje istnieć.
Narzędzie 5: wycofanie uprawnień do zawierania nowych umów ubezpieczenia (solvent run-off)
Ostatni instrument resolution to zakaz zawierania przez ubezpieczyciela nowych umów. Jego działalność ogranicza się wówczas do administrowania już istniejącym portfelem polis.
Narzędzie to ma służyć maksymalizacji pokrycia roszczeń ubezpieczeniowych z istniejących umów. Jednocześnie ubezpieczyciel nie zwiększa swojej ekspozycji na ryzyko, nie prowadząc sprzedaży nowych polis.
Podsumowanie
Ubezpieczyciele pełnią kluczową funkcję w gospodarce i systemie finansowym. Jak wynika z raportu Polskiej Izby Ubezpieczeń „Jak ubezpieczenia zmieniają Polskę i Polaków”, ubezpieczyciele zapewniają płynność przedsiębiorcom, są jednym z największych inwestorów w krajowe papiery skarbowe oraz dają ochronę milionom klientów, niwelując skutki finansowe niekorzystnych zdarzeń.
Klienci potrzebują ciągłej i jak najlepszej ochrony. To w ich interesie powstanie system resolution dla rynku ubezpieczeń. Tworzenie tego mechanizmu to ogromna odpowiedzialność i wyzwanie zawodowe. Cieszę się, że będę mu się mogła poświęcić w BFG, szczególnie że wbrew pojawiającym się na rynku plotkom nie zamierzam zmieniać miejsca pracy z Warszawy na Brukselę.
Dagmara Wieczorek-Bartczak
członkini zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego
