Detektyw to nadal nieco owiany tajemnicą zawód, budzący zainteresowanie wielu osób, upowszechniony głównie przez filmy kryminalne oraz literaturę. Detektywem, najogólniej ujmując, jest osoba prowadząca śledztwo metodami niejawnymi.
Detektyw to z jednej strony tytuł zawodowy osoby świadczącej usługi detektywistyczne w ramach prywatnego biura śledczego, z drugiej nazwa utajnionego stanowiska służbowego w policji, na którym zatrudniona osoba zajmuje się czynnościami śledczymi prowadzonymi w sposób dyskretny. Detektywi prowadzą głównie czynności śledcze oraz operacyjno-rozpoznawcze.
Usługi detektywistyczne oraz ochrony osób i mienia
W Polsce detektywi policyjni występują od dawna, natomiast prywatne usługi detektywistyczne rozwijają się od połowy lat 90. ubiegłego wieku, czyli zachodzących wówczas przemian ustrojowych. Wchodzące w 1988 r. przepisy o swobodzie gospodarczej stworzyły warunki do rozwoju wielu nowych dziedzin, w tym rozwoju usług detektywistycznych oraz ochrony osób i mienia. Ale są to dwa odmienne rodzaje działalności, uregulowane odmiennymi przepisami prawa.
Duża grupa przedsiębiorców (agencji) łączy te dwa rodzaje działalności: detektywistyczną z usługami z zakresu ochrony osób i mienia. Uzupełniają się one nawzajem, ale są prowadzone oddzielnie, często przez odrębne osoby ze względu na wymagania prawne.
Ochrona osób i mienia wiąże się z bezpośrednią fizyczną ochroną oraz zabezpieczeniami technicznymi. Usługi detektywistyczne muszą być prowadzone w szczególnym reżimie prawnym przez przygotowane osoby spełniające określone prawem warunki.
Zawód detektywa w Polsce jest uregulowany prawnie od roku 2001. 6 lipca 2001 r. uchwalona została ustawa o usługach detektywistycznych (Dz.U. z 2020 r., poz. 129). Określa ona zasady wykonywania działalności gospodarczej w zakresie usług detektywistycznych, prawa i obowiązki detektywów oraz warunki nabywania uprawnień do wykonywania takich usług.
Licencję na wykonywanie zawodu detektywa w drodze decyzji administracyjnej wydaje komendant wojewódzki policji właściwy ze względu na miejsce stałego zamieszkania osoby ubiegającej się o jej wydanie, a w przypadku innym komendant stołeczny policji. Każda licencja zostaje wpisana do rejestru detektywów prowadzonego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.
Co może prywatny detektyw?
Najogólniej ujmując, detektyw i przedsiębiorcy świadczący takie usługi, wykonując swoje obowiązki zawodowe, działają na podstawie ogólnych przepisów prawa, obowiązujących każdą inną osobę w kraju. Nie są wyposażeni w żadne szczególne uprawnienia potrzebne do wykonywania swojego zawodu.
Jedynym wyjątkiem jest uprawnienie detektywów do przetwarzania (zbierania, opracowywania) danych osobowych w toku wykonywania czynności bez zgody osób, których one dotyczą. Przypomnę, że obowiązuje generalna zasada (RODO), iż przetwarzanie danych osobowych przez inne podmioty jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy osoba, której dane dotyczą, wyrazi na to zgodę. Ale detektyw, zbierając dane osobowe, nie może powierzać ich przetwarzania innemu podmiotowi (osobie), może je przetwarzać tylko w toku wykonywanych czynności detektywistycznych, czyli w toku prowadzenia sprawy.
Musi poza zezwoleniem do „zebrania danych bez zgody osoby” przestrzegać wszystkich innych przepisów dotyczących ochrony danych osobowych i za nie odpowiada.
W aktualnym reżimie prawnym poza jedynym wyjątkiem wyżej wymienionym detektywi i przedsiębiorcy wykonujący usługi detektywistyczne nie mają żadnych dodatkowych uprawnień. Nie są uprawnieni do legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości, przeszukiwania osób, pomieszczeń, pojazdów itd. Ustawa nie przyznaje im także prawa do stosowania żadnych środków przymusu bezpośredniego oraz broni palnej. W zakresie działań np. przy samoobronie detektywi muszą przestrzegać ogólnych przepisów Kodeksu karnego dotyczących granic obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności (art. 23 i 24 k.k.). W tym zakresie nie mają więc szczególnych uprawnień. Detektywi często współpracują z policją, gdyż działają na tym samym gruncie – przestrzegania prawa i muszą korzystać w szczególnych przypadkach z ich uprawnień ustawowych.
Detektyw może działać samodzielnie, jednoosobowo świadcząc usługi detektywistyczne w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Może to być przedsiębiorca (większa firma, spółka, spółdzielnia) zatrudniająca do wykonywania czynności detektywów, ale także inna firma, np. zakład ubezpieczeń, który w swojej strukturze organizacyjnej posiada komórki kontroli (compliance) zatrudniające często detektywów.
Ubezpieczenie OC detektywa
Zadania wykonywane przez detektywów obarczone są dość dużym ryzykiem zawodowym, dlatego rozporządzeniem ministra finansów z 19 grudnia 2013 r. wprowadzono obowiązek posiadania ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przedsiębiorcy za szkody wyrządzone podczas wykonywania czynności detektywa (Dz.U. z 2003 r., poz. 2283).
Rozporządzenie to jest wykonaniem delegacji wynikającej z ustawy o usługach detektywistycznych (art. 24. ust. 1 i 2), nakładającej obowiązek ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Określa ono szczegółowy zakres obowiązkowego ubezpieczenia OC przedsiębiorcy (jest nim także indywidualny detektyw) za szkody wyrządzone podczas wykonywania czynności detektywa. Czyli zgodnie z prawem obejmuje odpowiedzialność za szkody wyrządzone w następstwie działania lub zaniechania detektywa w okresie trwania ochrony ubezpieczeniowej – potwierdzonego polisą – podczas wykonywania czynności detektywa.
Wyłączenia odpowiedzialności i ograniczenia (brak możliwości umownego ograniczenia wypłaty odszkodowania) są takie same jak w innych obowiązkowych ubezpieczeniach OC.
Każdy przedsiębiorca, detektyw, ma obowiązek zawarcia tego ubezpieczenia w terminie do sześciu miesięcy od dnia wydania licencji (zezwolenia) na świadczenie usług detektywistycznych, ale nie później niż na jeden dzień przed rozpoczęciem ich świadczenia.
Ciekawie określona jest minimalna suma gwarancyjna w wysokości 15 tys. euro, ale – uwaga – w odniesieniu do jednego zdarzenia. Praktycznie oznacza to, że po zajściu zdarzenia rodzącego odszkodowanie bez względu na jego wysokość ubezpieczenie wygasa i musi być zawarte nowe.
Nie znam praktyki, aby w ramach sumy gwarancyjnej na jedno zdarzenie ubezpieczyciel wypłacił z reszty niewykorzystanej sumy za kolejne odszkodowanie. To oznacza, że należy ustalić zawsze wyższą sumę gwarancyjną w ramach ubezpieczenia nadwyżkowego lub dodatkowego albo w ubezpieczeniu obowiązkowym określić wyższy limit na „wszystkie zdarzenia, np. 5 x 15 tys. euro. Tym bardziej że wysokość szkody może być dużo wyższa niż minimalna suma gwarancyjna. Przeliczenie euro na złote następuje zgodnie z przyjętymi ogólnymi zasadami w ubezpieczeniach.
Jeśli usługi detektywistyczne świadczy większy podmiot (poza indywidualnym detektywem), to ubezpieczenie obowiązkowe OC powinien posiadać ten podmiot – ochrona jego działalności i podległych mu osób – co nie wyklucza możliwości indywidualnego ubezpieczenia się samych detektywów, zwłaszcza jeśli nie są zatrudnieni na etatach, tylko w innych formach świadczenia usług.
Przygotowanie takiego ubezpieczenia nie jest zbyt skomplikowane i można je zawrzeć u kilku ubezpieczycieli. Trzeba zawsze dobrze rozpoznać potrzeby i upewnić się, że w skład proponowanego ubezpieczenia OC wchodzą wszystkie niezbędne elementy, głównie wszystkie rodzaje prowadzonych usług detektywistycznych, np. zbieranie informacji w sprawach, które objęte są postępowaniem karnym.
Jeśli powstaną wątpliwości, czy ubezpieczyciel obejmuje je ubezpieczeniem obowiązkowym, należy uwzględnić to w uwagach do polisy lub zawrzeć dodatkowe lub nadwyżkowe dobrowolne ubezpieczenie takiej odpowiedzialności. W ubezpieczeniu nadwyżkowym ubezpieczyciel będzie odpowiadał za tę część szkody, która nie została pokryta z powodu wcześniejszego wyczerpania minimalnej sumy gwarancyjnej w ubezpieczeniu obowiązkowym.
Natomiast w ubezpieczeniu dobrowolnym możemy wprowadzać inne ryzyka, szersze, klauzule szczegółowe oczywiście w ramach OWU takiego ubezpieczenia w danym ZU.
dr Stanisław Kuta
doradca zarządu
Alwis & Secura
