14 sierpnia prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny. Nowelizacja przyznaje prawo do zadośćuczynienia dla najbliższych członków rodziny osób, które na skutek czynu niedozwolonego znajdują się w stanie wegetatywnym.
Na mocy ustawy do Kodeksu cywilnego dodany został artykuł 446. Przewiduje on, że najbliższym członkom rodziny poszkodowanego przysługuje zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w postaci zerwanej więzi rodzinnej w następstwie ciężkiego i trwałego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia ofiary, takiego jak spowodowanie u niej stanu wegetatywnego. W uzasadnieniu wyjaśniono, że konieczność zmiany przepisów jest konsekwencją rozbieżności w wykładni prawa, np. w orzecznictwie sądowym dotyczących odpowiedzialności deliktowej, czyli tego, czy najbliższemu członkowi rodziny przysługuje zadośćuczynienie za krzywdę polegającą na zerwaniu więzi rodzinnych z osobą ciężko poszkodowaną w wypadku.
Odmienne stanowiska Sądu Najwyższego
Jako przykład takich rozbieżności przypomniano uchwałę Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 27 marca 2018 r. z wniosku Rzecznika Finansowego (III CZP 36/17) oraz w dwóch innych sprawach dotyczących tego samego problemu (III CZP 69/17 i III CZP 60/17). Konstatacja wszystkich trzech uchwał była jasna: sąd może przyznać zadośćuczynienie za krzywdę osobom najbliższym poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu. Półtora roku później okazało się jednak, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego powstały rozbieżności w wykładni art. 446 § 4 k.c. oraz art. 448 k.c. dotyczącej tej kwestii. Ujawniły się one w uchwale Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN z 22 października 2019 r. (sygn. akt I NSNZP 2/19). Zajęła ona zupełnie przeciwstawne stanowisko do przedstawionego wcześniej przez IC SN.
Fundamentalne znaczenie więzi rodzinnych
Prezydent podkreślił, że więzi rodzinne stanowią fundament prawidłowego funkcjonowania rodziny i podlegają ochronie prawnej (art. 18 i art. 71 Konstytucji, art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Dlatego jego zdaniem ich utrata w następstwie czynu niedozwolonego, np. w wyniku wypadku drogowego, powinna podlegać naprawieniu przez zapłatę odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia.
Uznał również, że krzywda osoby najbliższej jest niewątpliwie zbliżona do krzywdy uregulowanej w art. 446 § 4 k.c. – w obu przypadkach najbliżsi członkowie rodziny cierpią równie mocno, a w przypadku ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu poszkodowanego ich cierpienie może być długotrwałe.
Tylko najcięższe przypadki
Artykuł 4462 przewiduje, że zgodnie z przeważającą linią orzeczniczą sądów prawo do zadośćuczynienia będą mieli najbliżsi poszkodowanych w stanie uniemożliwiającym kontynuowanie więzi rodzinnych. Akt precyzuje, że chodzi o osoby, których obrażenia spowodowały u nich trwały stan śpiączki pourazowej bądź stany wegetatywne oraz związane z uszkodzeniem mózgu albo inne przypadki poważnego i nieodwracalnego rozstroju zdrowia. Projektodawca wskazał, że zakres przedmiotowy normy, tj. pojęcie więzi rodzinnej, został już określony w judykaturze. Z kolei zakres podmiotowy uprawnionych do zadośćuczynienia, czyli najbliższych, ma odpowiadać pojęciom z art. 446 § 3 i § 4 k.c.
Zadośćuczynienie także w nieprzedawnionych sprawach
Nowelizacja wejdzie w życie w ciągu miesiąca od jej ogłoszenia. Zgodnie z intencją autora regulacji, z uwagi na dominujący nurt w linii orzeczniczej, zdecydowano się nadać przepisom moc wsteczną stosowania artykułu 446, czyli do roszczeń sprzed obowiązywania nowych przepisów, ale jeszcze nieprzedawnionych. Przedawnienie wyznacza art. 446.
Artur Makowiecki
news@gu.home.pl
