Jeśli w wyniku wypadku utracimy możliwość korzystania z samochodu, przysługuje nam auto zastępcze z OC sprawcy szkody. Należy jednak pamiętać, że nie w każdym wypadku możemy domagać się pokrycia wszystkich kosztów najmu.
Na przestrzeni ostatnich lat przedmiotem licznych sporów pomiędzy zakładami ubezpieczeń a poszkodowanymi było roszczenie o zapłatę odszkodowania za wydatki poniesione na najem pojazdu zastępczego z umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych.
Samochód do celów prywatnych a refundacja kosztów
Przed 2011 r. stosowane były powszechnie praktyki wyłączające lub istotnie ograniczające możliwość refundacji wydatków na najem pojazdu zastępczego z tytułu ubezpieczenia dla poszkodowanych – osób fizycznych, które wykorzystywały pojazdy mechaniczne dla celów prywatnych, niezwiązanych z prowadzoną działalnością gospodarczą.
Stan ten uległ zmianie po Uchwale Sądu Najwyższego z 17 listopada 2011 (III CZP 5/11). Uchwałę tę można uznać za jedną z najważniejszych w obszarze odpowiedzialności gwarancyjnej ubezpieczycieli za szkody w mieniu z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC. Została w niej potwierdzona pełna zasadność roszczeń osób fizycznych, wykorzystujących samochody do celów prywatnych, o zapłatę odszkodowania za celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki poniesione na najem pojazdu zastępczego w okresie niezbędnym do naprawy uszkodzonego samochodu lub – w przypadku szkody całkowitej w pojeździe – w czasie potrzebnym, aby zakupić inny pojazd.
Wnioski płynące z powyższej uchwały są następujące. Jeżeli poszkodowany:
- utracił możliwość korzystania z samochodu,
- nie posiada innego, wolnego i nadającego się do wykorzystania pojazdu mechanicznego,
- wynajmie pojazd zastępczy o zasadniczo podobnej klasie, według stawki czynszu najmu obowiązującej na lokalnym rynku,
- będzie korzystał z przedmiotu najmu w okresie naprawy pojazdu mechanicznego lub w okresie niezbędnym do zakupu innego pojazdu,
to koszty poniesione z powyższego tytułu będą mogły być kwalifikowane jako wydatki celowe i ekonomicznie uzasadnione. Nie ma przy tym znaczenia, czy uszkodzony samochód był wykorzystywany do prowadzenia działalności gospodarczej, czy do zwykłego codziennego funkcjonowania.
Pojazdy zastępcze oferowane przez zakłady ubezpieczeń
Wykładnia przepisów prawa dokonana przez SN we wskazanej uchwale ujednoliciła orzecznictwo sądów powszechnych oraz spowodowała konieczność dostosowania przez ubezpieczycieli praktyk likwidacji szkód do stanu zgodnego z prawem.
Konsekwencją powyższego stała się praktyka oferowania pojazdów zastępczych przez zakłady ubezpieczeń. Celem jej wprowadzenia było ograniczenie ponoszonych przez ubezpieczyciela kosztów najmu poprzez przedstawienie poszkodowanemu alternatywy dla wynajmu pojazdu we własnym zakresie.
Sytuacja, w której poszkodowany decyduje się skorzystać z propozycji zakładu ubezpieczeń, jest korzystna dla zakładu, gdyż dzięki temu może on kontrolować powstające koszty najmu. Dlatego też z biegiem czasu coraz więcej zakładów ubezpieczeń podejmowało współpracę z wypożyczalniami pojazdów, by móc kierować poszkodowanych do współpracujących wypożyczalni, w których posiadały indywidualnie wynegocjowane stawki, niższe niż występujące na rynku dla klienta indywidualnego.
Powyższa praktyka stała się jednocześnie kolejną podstawą sporów między poszkodowanymi a zakładami ubezpieczeń. Liczne postępowania, w których przedmiotem sporu była stawka najmu pojazdu zastępczego, wynajętego przez poszkodowanego bez pośrednictwa zakładu ubezpieczeń w ramach ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, skutkowała wydaniem przez Sąd Najwyższy uchwały z 24 sierpnia 2017 r. (sygn. III CZP 20/17) o następującej treści:
Wydatki na najem pojazdu zastępczego poniesione przez poszkodowanego, przekraczające koszty zaproponowanego przez ubezpieczyciela skorzystania z takiego pojazdu są objęte odpowiedzialnością z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, jeżeli ich poniesienie było celowe i ekonomicznie uzasadnione.
Tym samym Sąd Najwyższy w omawianym orzeczeniu skonkretyzował m.in. obowiązek minimalizacji szkody, który ciąży na poszkodowanym. Celem spełnienia ciążącego na osobach poszkodowanych obowiązku minimalizacji skutków szkody powinni oni wybrać ofertę ubezpieczyciela albo sami wynająć pojazd zastępczy, ale po stawce akceptowalnej przez niego.
W tym miejscu należy zwrócić także uwagę, że nie każda propozycja najmu ze strony zakładu ubezpieczeń będzie ograniczała odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu kosztów najmu pojazdu zastępczego, poniesionych przez poszkodowanego – jedynie taka, która spełni warunki sformułowane przez Sąd Najwyższy w powyżej przytoczonej uchwale, mianowicie propozycja najmu pojazdu zastępczego przedstawiona poszkodowanemu musi być realna, a pojazd zastępczy będzie odpowiadał pod istotnymi względami pojazdowi należącemu do poszkodowanego (będzie to pojazd tej samej klasy).
W sytuacji nieskorzystania z oferty ubezpieczyciela poszkodowani muszą wykazać, że wynajęcie samochodu zastępczego z firmy zewnętrznej było celowe i ekonomicznie uzasadnione. Sąd zwrócił jednak uwagę, iż drobne niedogodności o charakterze niemajątkowym – np. z konieczności nieznacznie dłuższego oczekiwania na podstawienie pojazdu zastępczego proponowanego przez ubezpieczyciela, a także zaufanie, jakie poszkodowany ma do kontrahenta, z którego usług chciałby skorzystać, czy też sama przez się prostota skorzystania z oferty najmu złożonej przez przedsiębiorcę prowadzącego warsztat naprawczy, w którym uszkodzony pojazd ma być naprawiany – nie mogą uzasadniać poniesienia wyższych kosztów najmu niż oferowane przez zakład ubezpieczeń.
Podsumowanie
Jak widać, obecnie praktycznie w każdej sytuacji poszkodowanemu przysługuje pojazd zastępczy należny z OC sprawcy kolizji. Dzieje się to zawsze, kiedy wskutek zdarzenia został on pozbawiony możliwości korzystania z samochodu, nie posiada innego pojazdu, a auto było przez niego wykorzystywane do zaspokojenia potrzeb życia codziennego (dojazdy do pracy, szkoły, lekarza, sklepu itd.). Pojazd zastępczy powinien odpowiadać klasą pojazdowi uszkodzonemu. Poszkodowanemu przysługuje auto na cały okres trwania naprawy.
Jeżeli zaś chodzi o stawki najmu pojazdu zastępczego, to należy pamiętać, iż w przypadku braku oferty ze strony ubezpieczyciela refundacji podlegać będą stawki nieodbiegające od stawek rynkowych, a w sytuacji realnej możliwości skorzystania z pojazdu zastępczego w ramach współpracującej z zakładem ubezpieczeń wypożyczalni – stawki akceptowalne przez ubezpieczyciela, chyba że wykażemy, iż skorzystanie z droższej oferty było celowe i ekonomicznie uzasadnione.
Konrad Sikorski
radca prawny
kancelaria Strażeccy, Jaliński & Wspólnicy
