Polski system emerytalny nadal nisko w światowym zestawieniu

W 14. edycji raportu z badania Mercer CFA Institute Global Pension Index (MCGPI) islandzki system emerytalny po raz drugi z rzędu został uznany za najlepszy na świecie. Holandia i Dania obroniły swoje pozycje, na których uplasowały się w poprzedniej edycji rankingu (odpowiednio drugie i trzecie miejsce).

W najnowszej odsłonie Global Pension Index porównano 44 systemy emerytalne z krajów skupiających 65% światowej populacji. Polski system emerytalny zajął 28. miejsce w rankingu, o szczebel niżej niż w 2021 r. W badaniu oceniane są wszystkie istotne elementy systemów emerytalnych, zarówno te państwowe (social security), jak i uzupełniające, prywatne systemy emerytalne (private arrangements). W tym ostatnim aspekcie badanie uwzględnia również plany emerytalne oferowane przez pracodawców. W Polsce są to PPE, PPK oraz IKE i IKZE.

Każdy kraj oceniany jest w skali od 0 do 100 punktów. Całkowita wartość indeksu jest średnią ważoną trzech kryteriów:

1. adekwatności (waga 40%),
2. wypłacalności w długim terminie (35%),
3. integralności oraz bezpieczeństwa prawnego systemu (25%).

W sumie w ocenie uwzględnia się ponad 50 szczegółowych wskaźników oceniających różne elementy systemów.

Więcej zagrożeń dla przyszłych emerytur

Autorzy raportu stwierdzają, że liczba i skala wyzwań, przed jakimi stoją właściwie wszystkie systemy emerytalne nigdy dotąd nie była tak liczna i istotna. Poczynając od znanych wcześniej zmian demograficznych, poprzez globalne konflikty i skutki załamania łańcuchów dostaw, kończąc na powszechnej tendencji odwrotu od  globalizacji. Czynniki te skutkują m.in. wzrostem stóp procentowych, wysoką inflacją i rosnącą skalą niepewności w gospodarce światowej.

Zwycięzcy i przegrani 2022

W tym roku Polska znalazła się na 28. miejscu wśród wszystkich 44 krajów. W grupie „C”, obok Polski, znalazły się takie kraje, jak: Arabia Saudyjska, Austria, Japonia, Korea Południowa (dwa ostatnie awansowały z kategorii „D”) oraz Włochy. W porównaniu do ubiegłorocznego rankingu do kategorii „C Plus” udało się awansować Zjednoczonym Emiratom Arabskim i Hiszpanii.

W kategorii „D”, tj. w grupie krajów ocenionych gorzej niż Polska znalazły się natomiast: Turcja, Indie, Argentyna oraz Tajlandia. Lepiej od naszego oceniono większość europejskich systemów emerytalnych, m.in. Francji, Niemiec, Belgii, Niemiec, wszystkich krajów skandynawskich oraz Wielkiej Brytanii, a także USA.

Pierwsza w rankingu Islandia uzyskała 84,7 pkt., o 0,5 pkt. więcej niż rok temu. Tuż za nią uplasowała się Holandia (84,6 pkt. +1,1 pkt. r/r) oraz Dania (82 pkt., bez zmian). Tradycyjnie już w pierwszej dziesiątce znalazły się wszystkie kraje Skandynawii: Islandia, Dania, Norwegia, Finlandia i Szwecja. Ranking zamykają Tajlandia, Argentyna i Filipiny.

Polski system emerytalny, jego miejsce w rankingu oraz główne słabości

Polska systematycznie od 2020 roku osiąga co roku gorszą pozycję w zestawieniu Mercer. Rok temu zajmowała 27. miejsce, a w 2020 r. – 25. Niezależnie od tego spadkowi nie towarzyszyła gorsza ocena punktowa. A wręcz odwrotnie: nasz kraj uzyskał 57,5 pkt., o 2,3 pkt. więcej niż rok wcześniej (55,2 pkt.). To jednak znacznie niżej niż średnia dla wszystkich 44 krajów, tj. 63 pkt. (+2 pkt. r/r).

Podobnie jak w trzech poprzednich edycjach badania Polska ponownie została zakwalifikowana do piątej kategorii w siedmiostopniowej skali („C”). Jest to grupa krajów, których systemy emerytalne mają pewne dobre cechy, ale również istotne braki i ryzyka, które powinny być wyeliminowane, bo zagrażają wypłacalności systemu. W swojej kategorii Polska zajęła 2. miejsce. Aby trafić do kategorii B, należałoby uzyskać min. 65 pkt., a to wymaga bardzo istotnych wysiłków i materialnych efektów w takich obszarach jak: wartość aktywów emerytalnych (w relacji do PKB), poziom partycypacji w PPK, poziom oszczędności gospodarstw domowych, aktywność zawodowa osób w wieku 55+ na rynku pracy oraz zmiany w dostępie do świadczeń emerytalnych, tj. wyższy oraz równy dla kobiet i mężczyzn wiek emerytalny oraz ograniczenie możliwości jednorazowej wypłaty środków z PPK, PPE, IKE, IKZE.

Rekomendacje dla Polski

Autorzy raportu zauważają, że pomimo uwzględnienia w badaniu systemu PPK, pozycja Polski nie zmienia się w istotny sposób. Poziom aktywów w PPK (ok. 10 mld zł), ale przede wszystkim niska partycypacja w Planach (nieco ponad 30%) nie pozwalają traktować ich jako elementu rzeczywiście istotnego dla całościowej oceny systemu. Polski system emerytalny od wielu już lat jest opisywany w podobny sposób; tj. jako system niskich stóp zastąpienia (prognozy emerytur na 2060 rok), niskiej wartości oszczędności emerytalnych, istotnych różnic w wysokości emerytur kobiet i mężczyzn, wysokiego uzależnienia do świadczeń publicznych czy w końcu niskiej aktywności zawodowej osób w wieku 55+. W efekcie każdego roku w raporcie pojawia się lista rekomendacji – działań, które poprawiłyby polski system emerytalny i wpłynęły na jego lepszą ocenę. Tym razem rekomendacje dla Polski nieco się zmieniły, a przynajmniej zmianie uległy akcenty proponowanych rozwiązań, eksponując na pierwszych miejscach takie zmiany, jak:

1. Zwiększenie poziomu partycypacji w prywatnych planach emerytalnych (PPE, PPK, IKE i IKZE).
2. Podniesienie poziomu minimalnych emerytur i publicznego wsparcia najbiedniejszych emerytów.
3. Podniesienie poziomu oszczędności gospodarstw domowych.
4. Zwiększenie poziomu aktywności zawodowej społeczeństwa, szczególnie osób w wieku starszym (55+).

– Bez wątpienia wiele zmian wprowadzanych w Polsce w ostatnich latach należy ocenić pozytywnie. Za takie uznać należy (mimo związanych z nimi kontrowersji) faktyczne podwyższanie świadczeń emerytalnych w formie dodatkowej, 13. i 14. emerytury, a przede wszystkim reformę PPK i wprowadzenie zmian w sposobie funkcjonowania programów PPE. Wciąż jednak wiele elementów systemu wymaga poprawy. Brak pewności co do przyszłości OFE to jedynie jeden z przykładów. Z pewnością stoją przed nami wyzwania związane z zachęcaniem Polaków do dłuższej pracy – te działania w kontekście obniżania wieku emerytalnego oraz jednoczesnego zwiększania wartości świadczeń emerytalnych mogą być szczególnie trudne do zrealizowania. Skalę tych wyzwań i problemów z pewnością zwiększają zagrożenia demograficzne oraz niepewność dotycząca globalnej geopolityki, zmian klimatycznych, sytuacji gospodarczej itp. – podsumowuje Krzysztof Nowak z Mercer Polska.

Ranking 2022 oraz zmiany wartości indeksu rok do roku

(AM, źródło: Mercer)