Oceniając Pracownicze Plany Kapitałowe i wskazując na ich wady, blisko 80% pracodawców i 82% pracowników ankietowanych w badaniu przeprowadzonym na zlecenie firmy brokerskiej Mentor oraz naukowców z Politechniki Częstochowskiej stwierdziło, że największą wadą systemu jest brak jasno zdeklarowanej gwarancji jego utrzymania w dłuższej perspektywie.

Z raportu wynika ponadto, że nieco ponad 40% badanych pracodawców uznało za wadę fakt, że wpłata na PPK wiąże się z mniejszym wynagrodzeniem. Około 32% stwierdziło, że Plany rodzą ryzyko inwestycyjne, a sam system jest upolityczniony. Blisko 21% badanych pracodawców stwierdziło, że wadą systemu jest automatyczne zapisywanie do programu.

Wśród innych wad wymieniono także warunki wypłat w PPK. Nieco ponad 14% uznało za wadę warunki wypłat dla grupy osób przed 60. rokiem, a 8% za wadliwe uznało warunki wypłaty po 60. roku życia. Niejasne zasady (11%) czy też mało klarowne przepisy w sytuacji zmiany pracodawcy (8%) to kolejne defekty wskazywane przez ankietowanych. Oprócz tego, 16% z nich stwierdziło, że PPK wymusza inwestowanie w największe spółki notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, które wchodzą do indeksu WIG20.

– Wielki brak zaufania do państwa widać nie tylko w stopniu partycypacji Polaków w PPK. Również sami pracodawcy podkreślają brak zaufania do polityki emerytalnej państwa jako wady systemu PPK. Respondenci obawiają się, że PPK jest systemem tymczasowym, służącym głównie jako narzędzie kapitalizujące spółki Skarbu Państwa poprzez zwiększenie obrotu akcjami tych spółek notowanych w WIG20. Co ważne, pracodawcy z sektora publicznego wskazywali upolitycznienie PPK jako jedną z kluczowych wad systemu – komentuje Dorota Dula, ekspert Mentor ds. PPK.

Zwolnienie wpłat z ZUS największym plusem

38% badanych nie dostrzegło żadnych zalet programu. Z kolei 27% jako plus wskazało zwolnienie wpłat z obowiązku odprowadzania od nich składek na ZUS. 19% dostrzegło pozytywny wydźwięk programu budującego wizerunek pracodawcy odpowiedzialnego społecznie, 16% uznało za zaletę PPK możliwość dokonywania dodatkowych wpłat przez pracodawcę.

Zapytani o przejrzystość programu badani ocenili ją głównie nisko (40%) i średnio (41%). Z kolei 7% ankietowanych uznało stopień przejrzystości na bardzo niski. Co ciekawe, identyczny odsetek respondentów stwierdził, że PPK są wysoce przejrzyste. Dla 5% nawet bardzo. W obszarze dotyczącym dostępu do informacji o programie, stopień przyjazności bardzo dobrze oceniło 26% badanych, 43% – dobrze, 21% neutralnie, a sumarycznie 9% źle lub bardzo źle.

– W oczach mniejszych pracodawców, a należy pamiętać, że sektor MŚP zatrudnia 56% osób pracujących, istotnym mankamentem jest skomplikowanie systemu. Pracodawcy uznają PPK za nieprzejrzysty system. Pośpieszne implementowanie PPK bez przeprowadzonej gruntownej edukacji społecznej, debaty publicznej poświęconej systemowi emerytalnemu i wdrażanie programu w czasach covidu nie tylko mogło być czynnikiem zniechęcającym Polaków do udziału, ale i pracodawców do zaangażowania się w promowanie i traktowanie jedynie PPK jako kolejnego obowiązku i niedostrzeganie żadnych zalet, co wskazało aż 38% badanych. Zaledwie co 5 pracodawca ma pozytywne lub bardzo pozytywne odczucia względem PPK, co jednoznacznie wskazuje, że pracodawcy nie identyfikują się z PPK i w najbliższym czasie trudno mówić będzie o budowaniu wokół PPK polityki benefitowej czy wizerunkowej pracodawców – przewiduje Dorota Dula.

Instytucje zarządzające PPK wspierają pracodawców

Obszar dotyczący bieżącej obsługi przez instytucję zarządzającą został natomiast oceniony bardzo dobrze przez 33% respondentów, dobrze przez 30% i neutralnie przez 24%. Źle oceniło 9%, a bardzo źle 5% ankietowanych. Wraz ze wzrostem wielkości przedsiębiorstw maleje ocena przyjazności takich obszarów PPK jak wprowadzanie, dostęp do informacji i bieżąca obsługa przez instytucję zarządzającą. Pracodawcy z przedsiębiorstw z przewagą kapitału zagranicznego istotnie wyżej oceniają funkcjonowanie PPK w obszarze szkoleń przeprowadzonych przez instytucję zarządzającą w zakresie zmian i bieżącej obsługi przez instytucję zarządzającą.

W kwestii pomocy i wsparcia ze strony instytucji zarządzającej 59% badanych oceniło ją jako udzielaną w oczekiwanym zakresie. 19% nie korzystało jak dotąd ze wsparcia, gdyż nie widziało takiej potrzeby, a 9% przyznało, że wsparcie zostało udzielone, ale nie w wystarczającym zakresie. 66% badanych stwierdziło, że nie rozważa zmiany instytucji zarządzającej a 32% jeszcze nie wie, czy widzi potrzebę zmiany. Tylko 2% rozważa zmianę instytucji zarządzającej.

PPK to benefit pracowniczy czy jednak nie?

Najbardziej pożądaną przez badanych pracodawców informacją była wielkość zgromadzonych aktywów (63%). Oprócz tego interesowała ich wysokość pobranej opłaty za zarządzanie (59%), suma wypłat przekazanych przez pracodawcę na PPK (52%), czy też stopa zwrotu z inwestycji (52%) oraz stopy zwrotu na tle przeciętnych rynkowych (42%). Katalog danych, które zdaniem badanych powinny być dostarczane przez instytucję zarządzającą PPK dla pracodawcy w formie cyklicznych raportów, obecnie został wydłużony o sześć kolejnych pozycji, z których cztery zostały wskazane przez ponad 40% respondentów. 45% badanych stwierdziło, że pracownicy nie oceniają PPK jako benefitu pracowniczego (w tym 30% zdecydowanie nie), a 28% nie potrafiło stwierdzić jednoznacznie, czy program jest dla pracownika benefitem, czy też nie. Z kolei 27% ankietowanych, w tym 14% zdecydowanie, stwierdziło, że ich zdaniem pracownicy traktują PPK jako benefit pracowniczy.

PPK nie są dobrze postrzegane przez pracowników

Z kolei pracownicy zapytani w badaniu, z czym kojarzy się im program PPK, najczęściej wymieniali:

• pieniądze potencjalnie zabierane przez państwo (48% wskazań),
• III dobrowolny filar ubezpieczenia emerytalnego (45%),
• wkład pracodawcy w oszczędności emerytalne pracownika (43%),
• kolejne obciążenie budżetu domowego (40%),
• pieniądze zapewniające bezpieczeństwo finansowe na starość (37% wskazań).

Jako inne respondenci wymieniali najczęściej: inicjatywę służącą celom politycznym, dodatkowe pieniądze po przejściu na emeryturę, formę oszczędzania.

– W większości skojarzenia pracowników z PPK nie są pozytywne. W opinii pracowników, choć PPK jest dobrowolne i współfinansowane przez pracodawcę, to realizuje funkcje polityczne, obciąża budżet domowy. Wynik ten pokazuje, jak dużo jest jeszcze do zrobienia w obszarze edukacyjnym oraz odbudowania zaufania do państwa – komentuje Dorota Dula, ekspert Mentor ds. PPK.

Co zachęca, a co odstrasza od PPK?

Zdecydowanie pozytywnym bądź pozytywnym czynnikiem mającym wpływ na motywację udziału w PPK zdaniem respondentów jest:

• finansowanie części wpłat przez pracodawcę (58%),
• dopłaty ze strony państwa (49%),
• możliwość dokonania wypłaty (zwrotu) w każdym momencie (44%).

Z kolei zdecydowanie negatywnym, bądź negatywnym czynnikiem mającym wpływ na motywację udziału w PPK jest według badanych pracowników:

• brak gwarancji zwrotu zainwestowanych środków (41%),
• finansowanie części wpłaty przez pracownika (35%),
• przejrzystość prognozowanych zysków (36%),
• dotychczasowe doświadczenie z rynkiem finansowym (34%),
• obawa o prywatność środków wynikająca ze zmian OFE (34%).

Jako czynnik niemający żadnego wpływu na motywację respondenta w jego udziale w PPK lub rezygnacji z niego najczęściej były wskazywane: opinia znajomych/rodziny (44%), kampania informacyjna w mediach (42%), niższe koszty zarządzania PPK na tle innych ofert (33%) oraz działania informacyjne pracodawcy (33%). Z wiekiem wzrasta ocena roli takich czynników wpływających na motywację udziału w PPK jak: perspektywa wysokości świadczenia emerytalnego z ZUS, finansowanie części wpłaty przez pracodawcę, dopłaty ze strony państwa czy kampania informacyjna w mediach.

– Czynniki finansowe, takie jak współfinansowanie składki przez pracodawcę i państwo oraz możliwość skorzystania ze środków zgromadzonych przed okresem emerytalnym, są najbardziej kluczowe w podjęciu decyzji o przystąpieniu do PPK. Jednakże należy zwrócić uwagę, że możliwość skorzystania ze środków jako jeden z czynników zachęcających do udziału w PPK jest w absolutnej sprzeczności z ideą PPK, jaką jest długoterminowe oszczędzanie na cele emerytalne. Niestety bardzo duży odsetek pracowników przyznaje, że ma zaledwie podstawowe informacje o funkcjonowaniu PPK, które nabył wyłącznie od pracodawcy – wskazuje Dorota Dula.

Jako podstawowe źródło wiedzy o PPK badani pracownicy wymieniają odpowiednio w kolejności: pracodawcę, prasę specjalistyczną (tematyka finansowa), prasę ogólną, akty prawne, spotkania wdrożeniowe, współpracowników, rodzinę/znajomych, specjalistyczne blogi/vlogi, radio i telewizję, media społecznościowe, fora dyskusyjne oraz reklamę /ulotki.

Doświadczenia z OFE ciążą PPK

Jako największe wady systemu PPK pracownicy wskazywali na:

• brak gwarancji utrzymania systemu w dłuższej perspektywie (doświadczenia z OFE),
• wpłata wiąże się z mniejszym wynagrodzeniem,
• upolitycznienie programu – PPK to program rządowy,
• ryzyko inwestycyjne,
• niezrozumiałe zasady,
• automatyzm zapisu wymuszający indywidualną rezygnację,
• warunki wypłaty przed i po 60. roku życia.

– Po raz kolejny badani zwracają uwagę na brak zaufania do systemu, jego upolitycznienie i ryzyko inwestycyjne. Co zrozumiałe, pracownicy największego mankamentu PPK upatrują w obniżeniu wynagrodzenia – podkreśla Dorota Dula.

Cały raport jest dostępny pod adresem: https://www.mentor.pl/aktualnosci/ppk-raport-z-badania-2022

(AM, źródło: Mentor)