Każdy, kto kiedykolwiek procesował się o odszkodowanie, wie, że wiąże się z tym wydatek w postaci czasu, nerwów i finansów. Jednak często zdarza się, że trud ten zostaje wynagrodzony – udaje się odzyskać od dłużnika kwotę odszkodowania. Tym sposobem, po rozliczeniu z pełnomocnikiem, na konto wpływa znaczna suma pieniędzy. Tylko co na to urząd skarbowy?
Sytuacja może prezentować się diametralnie różnie w zależności od okoliczności. Nie ma jednolitej reguły w sprawie opodatkowania odszkodowań. Ustawa o podatku od dochodu osób fizycznych wskazuje na regułę, że opodatkowaniu podlega co do zasady dochód pochodzący z każdego źródła.
Innymi słowy, jeżeli jest wpływ środków pieniężnych, to należy zapłacić podatek, chyba że przepis szczególny przewiduje wyłączenie. Ogromną ilość wyłączeń przewiduje art. 21 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Odszkodowania niezwiązane z działalnością gospodarczą
W przypadku, gdy odszkodowanie otrzymuje na mocy wyroku sądu lub ugody sądowej osoba fizyczna, nieprowadząca działalności gospodarczej, czy to za uszkodzenie mienia, czy też za szkodę związaną z naruszeniem dobra osobistego, przykładowo zdrowia, to nie ma obowiązku zapłaty od tych kwot podatku ani zadeklarowania ich w zeznaniu podatkowym.
Podatek niewątpliwie należy natomiast zapłacić, jeżeli odszkodowanie otrzymane zostało poza postępowaniem sądowym (zobowiązany płaci dobrowolnie) – chyba że jego wysokość wynika wprost z przepisu.
W pełnej wysokości podlega opodatkowaniu również utracona korzyść, czyli świadczenia zasądzone przez sąd czy przyznane w ugodzie tytułem utracenia potencjalnego zarobku (np. odszkodowanie za utratę zdolności do pracy).
Z podatku zwolnione są natomiast świadczenia z ubezpieczeń osobowych i majątkowych – z pewnymi wyjątkami. Problematyka ta – jak widać – jest dość szczegółowa, od reguły występuje wiele wyjątków, zatem do każdego przypadku należy podejść indywidualnie.
Zmiana w ramach Polskiego Ładu
Stosownie do zmian podatkowych od 2021 r. rozszerzono zwolnienie na odsetki od odszkodowań czy zadośćuczynień (art. 21 ust. 1 pkt 95 b ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych). Tym samym poszkodowani nie będą zmuszeni do płacenia podatku od odsetek, a zakłady ubezpieczeń do wystawiania i przesyłania PIT-11.
Odmiennie sytuacja wygląda w przypadku odszkodowań związanych z działalnością gospodarczą. Jeżeli osoba, która prowadzi swój biznes, otrzyma odszkodowanie, to zasadą jest, że podlega ono opodatkowaniu. Jak nietrudno się domyślić, również i w tej sytuacji należy każdy przypadek rozpatrywać indywidualnie.
Opodatkowaniu podatkiem dochodowym niewątpliwie podlega otrzymana kara umowna. Przychód powstaje jednak dopiero w momencie jej faktycznego otrzymania, a nie samego powstania roszczenia o jej zapłatę.
Pamiętać należy, że podatkiem objęty jest dochód. Dochód to przychód pomniejszony o koszty uzyskania przychodu. Oznacza to, że składając deklarację o osiągniętym dochodzie, należy również zastanowić się, czy zadeklarowanego odszkodowania – kary umownej, nie zadeklarować w mniejszej wysokości, pomniejszonej o koszty uzyskania tego przychodu – przykładowo koszty pomocy prawnej – w sytuacji, w której orzeczenie sądu nie zwraca tych kosztów w całości. Jest to jednak tematyka dość skomplikowana.
Skutki zaniechań, możliwe rozwiązanie
Bardzo ważne jest, że osoba, która otrzymała odszkodowanie, nie musi zastanawiać się, czy podatek zapłacić, czy też go nie płacić, jeżeli przepisy w danym przypadku są wątpliwe.
Istnieje możliwość zwrócenia się do organów skarbowych o wydanie indywidualnej interpretacji danego przypadku. Organ wówczas wskaże, jakie jest jego stanowisko w sprawie. Co istotne, gdyby potwierdził, że podatku nie należy płacić, to podatnik, który zastosuje się do takiej interpretacji, nie poniesie negatywnych skutków swojego zachowania.
W przypadku, gdyby interpretacja organu była niekorzystna, istnieje możliwość odwołania się od niej do sądu administracyjnego.
Waldemar Szubert
radca prawny
