Odszkodowania za szkody powstałe w budynkach obejmować mogą – poza kosztami samego remontu lub odbudowy – szereg innych wydatków, takich jak wydatki na usunięcie pozostałości, koszty transportu materiałów, koszty osuszania itp.
Czy jednak poszkodowany może domagać się kosztów rozbiórki, jeżeli remont budynku okaże się niemożliwy lub nieopłacalny? Ciekawe wnioski we wskazanym zakresie płyną z wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 31 stycznia 2022 r. (V ACa 244/20).
I choć wskazane orzeczenie odnosi się do tzw. szkody górniczej, jego znaczenie wydaje się mieć charakter o wiele bardziej uniwersalny.
Stan faktyczny i wyrok Sądu I instancji
Powodowie domagali się zasądzenia na ich rzeczy od pozwanej kopalni odszkodowania z tytułu szkód górniczych. Na skutek tej działalności doszło do nienaprawialnych uszkodzeń budynku, które polegały na przechyle bryły budynku, zawodnieniu piwnic, zwilgoceniu elewacji, braku odpływu wód deszczowych z rynien, pęknięciach i zarysowaniu ścian i tynków oraz zwichrowaniu stolarki okiennej i drzwiowej. Utwierdzone nawierzchnie i ogrodzenia odniosły uszkodzenia w postaci ich deformacji (zwichrowania, rozregulowania, pęknięcia i wychylenia), a w przydomowej oczyszczalni ścieków nastąpiło zakłócenie spadku kanalizacji i drenażu.
Sąd Okręgowy przyjął, że roszczenie dochodzone przez powodów zasługiwało na uwzględnienie w całości, a jego materialnoprawną podstawą są przepisy art. 435 § 1 k.c. w zw. z art. 363 k.c. i art. 144 prawa geologicznego i górniczego. Wartość robót rozbiórkowych obejmowała rozbiórkę budynku mieszkalnego (wraz z kosztem wymaganego raportu geodezyjnego) oraz nawierzchni z kostki betonowej.
Odszkodowanie pomniejszono o wartość robót rozbiórkowych ogrodzenia drewnianego i stalowego (jako elementów, które uległy zużyciu technicznemu), a także o materiały z odzysku, które traktuje się jako gruz budowlany i złom.
Sąd Okręgowy odwołał się też do art. 66 i 67 prawa budowlanego. Zgodnie z tymi regulacjami, w przypadku stwierdzenia, że obiekt budowlany może zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi, bezpieczeństwu mienia bądź środowiska itp. albo jest w nieodpowiednim stanie technicznym, albo powoduje swym wyglądem oszpecenia otoczenia – właściwy organ nakazuje usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości. Jeżeli zaś nieużytkowany lub niewykończony obiekt budowlany nie nadaje się do remontu, odbudowy lub wykończenia, właściwy organ wydaje decyzję nakazującą rozbiórkę tego obiektu.
Ostatecznie Sąd Okręgowy przyjął, iż powodowie – wbrew zasadom racjonalnego gospodarowania – nie będą przecież utrzymywać uszkodzonych i nienadających się do remontu i użytku obiektów, a więc ostatecznie dokonają ich rozbiórki. Zdaniem Sądu Okręgowego właścicielom przysługuje więc roszczenie odszkodowawcze w wysokości poniesionych lub przewidywanych kosztów jego rozbiórki.
Stanowisko Sądu Apelacyjnego
Pozwana wniosła apelację od wyroku Sądu Okręgowego wskazując, iż nie istnieje szkoda majątkowa powodów związana z poniesieniem przez nich kosztów rozbiórki obiektów budowlanych, gdyż nie nastąpiła rozbiórka tych obiektów, a co więcej, powodowie nie wykazali, iż do rozebrania obiektów dojdzie w najbliższej przyszłości, ani że powodowie zamierzają je rozbierać.
W ocenie Sądu Apelacyjnego koszty rozbiórki, stanowiły jednak element szkody powodów. Właścicielom, w związku z koniecznością rozbiórki uszkodzonego budynku, przysługuje więc roszczenie w wysokości przewidywanych kosztów jego rozbiórki. Tak ustalone odszkodowanie pełni funkcję kompensacyjną i zapewnia ochronę interesów powodów, gdyż rozbiórka budynku jest uzasadniona faktem uszkodzenia jego elementów konstrukcyjnych wskutek ruchu zakładu górniczego pozwanej.
Uszkodzenia obiektów pozostają w adekwatnym związku przyczynowym z ruchem zakładu górniczego pozwanej, a skutkiem tego uszkodzenia jest konieczność dokonania rozbiórki obiektów. Dla ustalenia wysokości szkody nie jest istotne, czy powodowie faktycznie dokonali rozbiórki. Rozebranie uszkodzonych obiektów wiąże się z koniecznością poniesienia znacznych wydatków na ten cel, to uzasadnia twierdzenie o powstaniu pasywów w majątku powodów.
Słusznie przyjął zatem Sąd Okręgowy, że czynienie odszkodowania zależnego od rzeczywistego poniesienia kosztów rozbiórki – przy przyjęciu braku odpowiednich środków stron na dokonanie tej rozbiórki – prowadziłoby de facto do pozbawienia powodów należnej im ochrony prawnej.
Wreszcie podnoszona przez stronę pozwaną okoliczność, że budynek nie został jeszcze rozebrany, a powodowie nie posiadają nakazu jego rozbiórki nie oznacza, że ich roszczenie o odszkodowanie za szkodę górniczą jest przedwczesne.
Wnioski
Jak widać, koszty rozbiórki obiektu budowlanego nienadającego się do remontu czy odbudowy mogą stanowić element odszkodowania. Kompensacja nie jest tu uzależniona od faktycznego poniesienia tychże kosztów, niemniej – mając na uwadze stan faktyczny omówionej sprawy – warto przedstawić przed sądem dowody potwierdzające zamiar wyburzenia budynku (takie jak np. zlecenie opracowania dokumentacji do pozwolenia na rozbiórkę).
Podsumowanie
Koszty rozbiórki budynku mogą wchodzić w zakres należnego odszkodowania.
Odszkodowanie należy ustalić w wysokości poniesionych lub przewidywanych kosztów jego rozbiórki.
Faktyczne poniesienie kosztów rozbiórki nie jest warunkiem uzyskania odszkodowania.
dr Michał P. Ziemiak
adiunkt w Katedrze Prawa Ubezpieczeniowego i Medycznego UMK, radca prawny, członek polskiego Oddziału Association Internationale de Droit des Assurances (AIDA)
