Po pojawieniu się uchwały Sądu Najwyższego z 6 października 2022 r. w sprawie III CZP 119/22 wszyscy z niecierpliwością oczekiwali na publikację uzasadnienia przedmiotowej uchwały, zastanawiając się, jaki los czeka „rabaty” uwzględniane przez ubezpieczycieli przy ustalaniu odszkodowania przysługującego na podstawie umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.
Wydaje się jednak, że przedmiotowej uchwały nie należy jedynie interpretować i ograniczać do samej kwestii rabatów.
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu przedmiotowej uchwały stanowiącej odpowiedź na przedstawione przez Sąd Okręgowy zagadnienie prawne zawarł szeroką analizę dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego w zakresie ustalenia rozmiaru odszkodowania wypłacanego poszkodowanemu w ramach ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej sprawcy szkody komunikacyjnej.
Niezbędne i ekonomicznie uzasadnione koszty naprawy
Szkoda powstaje w chwili wypadku komunikacyjnego i podlega naprawieniu na podstawie art. 436 k.c. oraz według zasad określonych w art. 363 § 2 w związku z art. 361 § 2 k.c. Szkodą (art. 361 § 2 k.c.) jest bowiem różnica między stanem majątku poszkodowanego, jaki zaistniał po zdarzeniu wywołującym szkodę, a stanem tego majątku, jaki istniałby, gdyby nie nastąpiło to zdarzenie.
Zgodnie z zasadami ogólnymi, odszkodowanie wypłacane w pieniądzu wyliczane jest tzw. metodą różnicy, polegającą na porównaniu stanu majątku poszkodowanego, który powstał w wyniku zdarzenia wywołującego szkodę, z hipotetycznym stanem tego majątku, gdyby zdarzenie takie nie zaistniało.
Tak rozumiany zakres odpowiedzialności odszkodowawczej ubezpieczyciela nie ogranicza się do równowartości wydatków poniesionych na naprawę pojazdu, lecz każdorazowo obejmuje niezbędne i ekonomicznie uzasadnione koszty naprawy, a także wydatki związane z najmem pojazdu zastępczego, uzasadnione i konieczne koszty pomocy świadczonej przez osobę mającą niezbędne kwalifikacje zawodowe, poniesione przez poszkodowanego w postępowaniu przedsądowym prowadzonym przez ubezpieczyciela czy też uzasadnione koszty ekspertyzy. Oczywiście wydatki takie, aby zostały uznane za celowe i ekonomicznie uzasadnione, muszą pozostawać w adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą.
Dynamiczny charakter szkody
Pełne odszkodowanie obejmuje wszystkie szkodliwe skutki zdarzenia stanowiącego czyn niedozwolony, z którym ustawa łączy odpowiedzialność odszkodowawczą – zarówno powstałe wraz z tym zdarzeniem, jak i powstałe później – jeżeli tylko pozostają z nim w adekwatnym związku przyczynowym, tj. stanowią jego normalne następstwo.
Wskazania wymaga, iż co do zasady obowiązek naprawienia szkody nie jest uzależniony od tego, czy poszkodowany dokonał naprawy rzeczy i czy w ogóle zamierzał ją naprawić. Wówczas bowiem określenie wartości uzasadnionej ekonomicznie naprawy wyznaczającej wysokość należnego odszkodowania polega na hipotetycznym ustaleniu, jakie wydatki należałoby ponieść, aby doprowadzić pojazd do należytego stanu.
Niemniej jednak należy dojść do wniosku, że powyższe hipotetyczne ustalenia bez wątpienia tracą na aktualności w przypadku dokonania przez poszkodowanego naprawy samochodu. Skoro bowiem odszkodowanie ma pokryć istniejący po stronie poszkodowanej uszczerbek, to w sytuacji, gdy doszło do naprawy uszkodzonego pojazdu, obowiązek odszkodowawczy istniejący po stronie pozwanego ubezpieczyciela będzie obejmował wyłącznie faktycznie poniesione i wykazane wydatki, które doprowadziły uszkodzony samochód do stanu jak sprzed wystąpienia szkody.
Z zasady pełnego odszkodowania wynika bowiem również zakaz przyznawania odszkodowania przewyższającego wysokość faktycznie poniesionej szkody. Poszkodowany bowiem nie może uzyskać odszkodowania w wysokości, która czyniłaby go bezpodstawnie wzbogaconym.
Co z tymi rabatami?
Sąd Najwyższy ostatecznie wskazał, że nie można z góry wykluczyć możliwości uwzględnienia rabatów i ulg, o ile na podstawie okoliczności konkretnej sprawy będzie możliwe przyjęcie, że mieszczą się one czy wręcz współkształtują niezbędne i ekonomicznie uzasadnione koszty naprawy.
Sąd wskazał jednakże, iż każdorazowo niezbędne jest ustalenie, czy faktycznie ceny z uwzględnieniem rabatów i ulg są stosowane przez ubezpieczyciela na rynku lokalnym, zaś możliwość skorzystania z nich przez poszkodowanego nie jest związana z jakimiś szczególnymi trudnościami.
Nasuwa się tu analogia do uchwały Sądu Najwyższego III CZP 20/17 związanej z ekonomicznymi i uzasadnionymi kosztami najmu pojazdu zastępczego. Porównując obie uchwały, można dojść do wniosku, iż w przypadku zaoferowania poszkodowanemu czy to możliwości najmu pojazdu zastępczego za pośrednictwem ubezpieczyciela, czy też skorzystania z „rabatów” na części i materiały służące do naprawy pojazdu, w przypadku gdy skorzystanie z takiej oferty ubezpieczyciela było realne i nie wiązało się dla poszkodowanego z nadmiernymi niedogodnościami, za ekonomicznie uzasadnione koszty naprawy należy uznać odszkodowanie wyliczone przy uwzględnieniu oferowanych „rabatów” (czy też stawkę najmu w przypadku pojazdu zastępczego). Jednakże czy omawiana uchwała znajdzie tak szerokie zastosowanie w orzecznictwie sądów powszechnych co uchwała z 24 sierpnia 2017 r. (III CZP 20/17), będzie można ocenić dopiero z czasem.
Podsumowanie
Jak wspomniano na wstępie, Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały dokonał przeglądu dotychczasowego orzecznictwa w zakresie wyliczania odszkodowania w związku ze szkodą komunikacyjną. Powyższa analiza doprowadziła do zasadniczego wniosku, iż w przedmiotowych sprawach nie znajdzie zastosowania jakikolwiek automatyzm, a górną granicę zakresu świadczenia odszkodowawczego stanowią niezbędne i ekonomicznie uzasadnione koszty naprawy pojazdu.
Jednocześnie ustalenie, czy wydatki mieszczą się w powyższej definicji, uzależnione jest od okoliczności konkretnej sprawy i kwestia ta przy ewentualnym sporze sądowym leży w materii postępowania dowodowego, w którym szczególną rolę odgrywać będzie opinia biegłego.
- Uchwała dokonała analizy dotychczasowego orzecznictwa SN.
- Celowe i ekonomicznie uzasadnione koszty stanowią górną granicę odszkodowania.
- Szkoda ma dynamiczny charakter i może objąć nie tylko uszczerbek powstały wraz ze zdarzeniem, ale i uszczerbek wynikły z późniejszych następstw pozostających w normalnym związku przyczynowym ze zdarzeniem.
- Brak automatyzmu przy ocenie niezbędnych i ekonomicznie uzasadnionych kosztów naprawy, w tym w zakresie możliwości obniżenia odszkodowania o oferowane przez ubezpieczyciela rabaty.
Konrad Sikorski
radca prawny
Kancelaria Strażeccy, Jaliński i Wspólnicy
