Lekkomyślne pozostawienie kluczyków do pojazdu w zasięgu ręki nietrzeźwego kierowcy może wyłączyć odpowiedzialność ubezpieczyciela – tak uznał Sąd Najwyższy Izba Cywilna w uzasadnieniu postanowienia z 29 października 2024 r. sygn. akt I CSK 3107/23.

Sąd Najwyższy wskazał, że pozostawienie kluczyków w miejscu łatwym do ustalenia dla osoby nietrzeźwej, z którą wcześniej najemca uzgodnił, że będzie jego zmiennikiem przy prowadzeniu pojazdu, może być uznane za zezwolenie przez najemcę pojazdu sprawcy szkody na kierowanie pojazdem.

Pozew przeciwko ubezpieczycielowi

Pozwem z 8 czerwca 2022 r. właściciel pojazdu pozwał ubezpieczyciela o zapłatę kwoty 59 400 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie tytułem wyrządzonej na skutek wypadku komunikacyjnego szkody w pojeździe, który był ubezpieczony u pozwanego ubezpieczyciela w zakresie ubezpieczenia autocasco.

Upoważnienie do korzystania z pojazdu

Właściciel pojazdu wynajął pojazd najemcy, który następnie wybrał się ze swoimi znajomymi do ośrodka wypoczynkowego. Samochód został rozbity przez jednego ze znajomych najemcy, który był pod wpływem alkoholu i zabrał kluczyki do pojazdu bez zgody i wiedzy najemcy pojazdu.

W chwili zdarzenia sprawca znajdował się pod wpływem alkoholu, a ponadto nie zatrzymał się do kontroli drogowej i zaczął uciekać przed jadącym za nim patrolem policji. Powód wskazywał, że sprawca szkody nie był upoważniony do korzystania z pojazdu, a zatem nie zachodzą podstawy do wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela na tej podstawie.

Wyłączenie odpowiedzialności

W toku postępowania dowodowego okazało się, że najemca pojazdu ustalił w trakcie podróży ze sprawcą szkody, że będzie jego zmiennikiem przy prowadzeniu pojazdu. Pozwany ubezpieczyciel w toku postępowania przed Sądem I instancji konsekwentnie stał na stanowisku, że w jego ocenie nie zachodzą podstawy do przyjęcia odpowiedzialności za szkodę, albowiem zgodnie z OWU ubezpieczyciel nie odpowiada za szkody spowodowane przez osoby upoważnione do korzystania z pojazdu, kierujące samochodem w stanie nietrzeźwości lub po spożyciu alkoholu. Ubezpieczyciel podniósł, że kierujący w chwili zdarzenia znajdował się pod wpływem alkoholu, a ponadto był on upoważniony do korzystania z pojazdu przez najemcę.

Wyrokiem z 22 listopada 2022 r. sygn. akt V GC 583/22 Sąd Rejonowy w Rzeszowie oddalił powództwo oraz zasądził od powoda na rzecz ubezpieczyciela zwrot kosztów procesu. Od powyższego wyroku apelację wywiódł powód, zaskarżając wyrok w całości. Wskazał, że uznanie przez Sąd, iż uzgodnienie przez najemcę i sprawcę w trakcie podróży, że będą kierować pojazdem na zmianę, oznacza upoważnienie sprawcy do korzystania z pojazdu przez cały okres wyjazdu, jest nieuzasadnione i zbyt daleko idące. Powód kwestionował także poczynioną przez Sąd Rejonowy ocenę materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie i w konsekwencji podniesionych przez siebie zarzutów wniósł o zmianę wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości.

Swoboda umów i klauzule wyłączające odpowiedzialność

Sąd Okręgowy, rozpoznając apelację wywiedzioną przez powoda, wskazał, że umowa ubezpieczenia autocasco, w odróżnieniu od umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC) posiadaczy pojazdów mechanicznych, ma charakter dobrowolny, a co za tym idzie, strony umowy mogą kształtować jej prawa i obowiązki w sposób odmienny niż w przypadku umów o charakterze obligatoryjnym. Wobec tego taka umowa może przewidywać różny zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela i może również zawierać klauzule wyłączające odpowiedzialność ubezpieczyciela w sytuacji, gdy do powstania szkody doszło w wyniku zaistnienia określonych okoliczności. 

Sąd nie miał wątpliwości, że w wyniku przeprowadzonego postępowania dowodowego udało się ustalić, że najemca pojazdu udzielił przyzwolenia pasażerowi do kierowania pojazdem, bowiem mężczyźni zgodnie ustalili, że będą prowadzić samochód naprzemiennie w trakcie podróży do ośrodka rekreacyjnego, zaś z akt sprawy nie wynika, aby taka zgoda została odwołana.

Odpowiednie zabezpieczenie pojazdu

Sąd Okręgowy wskazał, że niezależnie od kwestii upoważnienia najemca na podstawie umowy najmu pojazdu był zobowiązany do właściwego zabezpieczenia pojazdu przed powstaniem ewentualnej szkody, jednak obowiązkowi temu nie sprostał, bowiem nie uniemożliwił dostępu do kluczyków, chociaż wiedział, że jego znajomi znajdują się pod wpływem alkoholu. Wobec powyższego Sąd uznał, że w niniejszej sprawie zaszła okoliczność wyłączająca odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń – szkoda powstała w wyniku kierowania pojazdem przez osobę do tego upoważnioną i znajdującą się jednocześnie w stanie po spożyciu alkoholu, i oddalił apelację.

Od powyższego wyroku skargę kasacyjną złożył powód. Sąd Najwyższy co prawda odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, jednak wskazał, że w jego ocenie Sąd Okręgowy należycie odniósł się do kwestii podnoszonych przez skarżącego, jak również wyjaśnił przyczyny, dla których przyjął, że najemca pojazdu zezwolił sprawcy szkody na kierowanie pojazdem, bowiem właśnie tak może być rozumiane lekkomyślne pozostawienie kluczyków w miejscu ogólnodostępnym i łatwym do ustalenia, rzec można „w zasięgu ręki” osoby nietrzeźwej, z którą wcześniej najemca uzgodnił, że będzie jego zmiennikiem przy prowadzeniu pojazdu.

Pozostawienie kluczyków jako zezwolenie na korzystanie z pojazdu

Stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uzasadnieniu omawianego postanowienia z całą pewnością powinno być przestrogą dla posiadaczy pojazdu, którzy udzielili upoważnienia czy zgody na korzystanie z pojazdu przez osobę trzecią.

Okazuje się bowiem, że nawet nieformalne ustne ustalenia, że pojazd będzie prowadzony na zmianę, i pozostawienie kluczyków w miejscu ogólnodostępnym może być uznane jako zezwolenie na kierowanie samochodem, co podobnie jak w niniejszej sprawie, może być kluczowe dla ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela na podstawie umowy autocasco.

Bez względu jednak na to, w jaki sposób strony uregulowały zakres i warunki umowy ubezpieczenia, istotne jest, aby zawsze w sposób należyty zabezpieczać pojazd przed dostępem osób trzecich.

Magdalena Łopatko
Woźnicki Węgliński Łopatko Restrukturyzacje sp. z o.o.