Przedawnienie roszczeń jest instytucją prawa, która daje możliwość uchylenia się przez dłużnika od zaspokojenia roszczenia po upływie określonego prawem terminu. Innymi słowy, po upływie określonego w ustawie terminu przedawnienia zakład ubezpieczeń może skutecznie odmówić wypłaty odszkodowania. Wyjątkiem od powyższej reguły jest sytuacja, w której podmiot, przeciw któremu roszczenie przysługuje, zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia.
Zagadnienie przedawnienia roszczeń z umów ubezpieczenia uregulowane zostało w art. 819 § 1 k.c., który stanowi, że roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem lat trzech. Będą to umowy ubezpieczenia mienia (autocasco, ubezpieczenie mieszkania) czy też ubezpieczenia na życie, kosztów leczenia, następstw nieszczęśliwych wypadków itp.
Natomiast wyjątkiem od generalnej zasady trzyletniego okresu przedawnienia są roszczenia z umów ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Zgodnie z brzmieniem art. 819 § 3 k.c., w wypadku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej termin roszczeń poszkodowanego wobec zakładu ubezpieczeń o odszkodowanie lub zadośćuczynienie przedawnia się z upływem okresu przewidzianego dla tego roszczenia w przepisach o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym lub niewykonaniem bądź nienależytym wykonaniem zobowiązania.
Przerwanie biegu przedawnienia
Stosownie do ogólnych zasad prawa cywilnego bieg przedawnienia przerywa się także przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia, jak również przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje, oraz przez wszczęcie mediacji.
Niezależnie od tego, zgodnie z art. 819 § 4 k.c. bieg przedawnienia roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela przerywa się także przez zgłoszenie ubezpieczycielowi tego roszczenia lub przez zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem. W takich przypadkach bieg przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia, w którym zgłaszający roszczenie lub zdarzenie otrzymał na piśmie oświadczenie ubezpieczyciela o przyznaniu lub odmowie świadczenia.
Wielokrotne przerywanie biegu przedawnienia
W kontekście brzmienia art. 819 § 4 k.c. należy odpowiedzieć na pytanie, czy możliwe jest wielokrotne przerwanie biegu przedawnienia roszczenia o świadczenie ubezpieczeniowe przez kolejne zgłoszenie ubezpieczycielowi tego samego roszczenia. Kwestia ta rodzi wątpliwości w orzecznictwie.
W wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 12 lipca 2016 r. sygn. akt I Aca 50/16 sformułowano tezę, że na gruncie art. 819 § 4 k.c. ponowienie wezwania do zapłaty, nawet w zakresie tych samych roszczeń, co do których ubezpieczyciel w toku postępowania likwidacyjnego już się wypowiedział, rodzi skutek w postaci przerwania biegu przedawnienia.
Odmienne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 23 lutego 2018 r. sygn akt I Aca 871/17, twierdząc, że przerwanie biegu terminu przedawnienia roszczenia z umowy ubezpieczenia nie następuje za każdym razem, gdy ubezpieczyciel otrzyma dotyczące tego samego zdarzenia zgłoszenie: żądania o wypłatę odszkodowania bądź zdarzenia szkodzącego.
W ostatnim czasie w wyroku z 14 stycznia 2022 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi w sprawie o sygn. akt III Ca 24/21, aprobując pierwszą ze wskazanych powyżej linii orzeczniczych, uznał apelację powódki za zasadną i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia przez sąd I instancji. W uzasadnieniu swojego rozstrzygnięcia podkreślił, że art. 819 §4 k.c. nie zawiera żadnego sformułowania, z którego można byłoby wywieść wniosek o braku możliwości wielokrotnego przerywania biegu przedawnienia w sposób przewidziany w tym przepisie.
Wykładnia literalna omawianego przepisu przemawia zatem za powiązaniem skutku w postaci przerwania biegu przedawnienia z każdorazowym zgłoszeniem szkody przez poszkodowanego. Wykładnię językową wspomaga wykładnia celowościowa, biorąc przede wszystkim pod uwagę, że przepis ten został wprowadzony do k.c. z myślą o zabezpieczeniu interesów ubezpieczonych, a nie ubezpieczycieli.
Wydaje się jednak, iż powyższa argumentacja jest za daleko idąca i prowadząca w konsekwencji do rezultatu, w którym uprawniony do świadczenia mógłby w nieskończoność zapobiegać przedawnieniu, dokonując sukcesywnych zgłoszeń. Jednocześnie ta sama wykładnia literalna, na której sąd oparł swoje rozstrzygnięcie, wskazuje, że zgłosić roszczenie lub zdarzenie objęte ubezpieczeniem można tylko raz, a ponowne oświadczenie o tej samej treści nie będzie zgłoszeniem, bo to zostało już dokonane.
Podsumowanie
Uznać należy drugi z judykatów za bardziej przekonujący i znajdujący szersze uznanie zarówno doktryny, jak i orzecznictwa. Jako datę, od której przedawnienie roszczeń rozpoczyna bieg na nowo, wskazać należy udzielenie przez zakład ubezpieczeń pierwszej odpowiedzi, a kolejne odwołania biegu przedawnienia już nie przerywają.
Oczywiście z taką sytuacją będziemy mieli do czynienia w przypadku, kiedy oświadczenie ubezpieczyciela w sposób jednoznaczny będzie zawierało stanowisko o odmowie wypłaty odszkodowania w całości lub w części oraz że będzie ono ostateczne, tzn. że ubezpieczyciel nie przewiduje żadnej wewnętrznej procedury odwoławczej (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 19 kwietnia 2017 r., sygn. akt I Aca 244/16), oraz pouczenia o możliwości dochodzenia roszczeń na drodze sądowej (wyrok Sądu Najwyższego z 20 listopada 2014 r., sygn. akt V CSK 5/14).
Nie powinno zatem ulegać wątpliwości, że po otrzymaniu stanowczej odpowiedzi ubezpieczyciela o przyznaniu lub odmowie przyznania świadczenia ponowne zgłoszenie ubezpieczycielowi tego samego roszczenia lub zdarzenia objętego ubezpieczeniem nie może doprowadzić do ponownego przerwania biegu przedawnienia.
Konrad Sikorski
radca prawny
kancelaria Strażeccy, Jaliński i Wspólnicy
