Reforma WIBOR i jej znaczenie dla ubezpieczycieli

Wskaźniki referencyjne od wielu lat są powszechnie stosowane na rynkach finansowych. Stanowią bazę do wyznaczania wielkości przepływów pieniężnych oraz wyceny instrumentów finansowych. Oznacza to, że zależą od nich np. płatności odsetkowe z tytułu obligacji lub kredytów.

Zmiana wskaźników referencyjnych ma wpływ zarówno na parametry produktów finansowych, jak również na zarządzanie ryzykiem instytucji finansowych.

Wskaźniki referencyjne nie są jednak wykorzystywane jedynie w zakresie wyznaczania przepływów odsetkowych, mają wiele zastosowań istotnych dla działania instytucji finansowej. Wykorzystuje się je m.in. w zakresie:

• wyceny instrumentów finansowych,
• rachunkowości,
• projekcji finansowych,
• zarządzania ryzykiem finansowym,
• jako punkt odniesienia dla zarządzających aktywami,
• kalkulacji kosztu kapitału,
• podatków.

Ze względu na szeroki zakres zastosowań wskaźników istnieje zapotrzebowanie rynku na różne rodzaje wskaźników, w tym wskaźników stopy procentowej obejmujące stopę wolną od ryzyka (lub prawie wolną od ryzyka) oraz stopy procentowe uwzględniające ryzyko kredytowe.

Celem dotychczas powszechnie stosowanych wskaźników WIBOR (Warsaw Interbank Offered Rate) oraz WIBID (Warsaw Interbank Bid Rate) było odzwierciedlenie sytuacji na krajowym międzybankowym rynku pieniężnym. Wskaźniki te opierają się na niezabezpieczonych depozytach międzybankowych i uwzględniają w swojej wartości stopę wolną od ryzyka, premię za uzyskanie terminowego finansowania, premię za płynność i ryzyko kredytowe.

Tego typu wskaźniki odzwierciedlają oczekiwania co do kształtowania się stóp procentowych w przyszłości zazwyczaj w terminach 1, 3 lub 6 miesięcy, dlatego też są nazywane stopami „patrzącymi w przód” (stopy procentowe Forward-looking). Kluczowym wskaźnikiem referencyjnym stosowanym w Polsce jest WIBOR, który ma istotne znaczenie dla stabilności naszego rynku finansowego.

Niektóre wskaźniki stóp procentowych są reformowane lub zaprzestaje się ich stosowania

Sposób wyznaczania wskaźników referencyjnych oraz ich stosowanie jest bezpośrednio powiązane ze sposobem funkcjonowania rynków finansowych i charakterystyką instrumentów finansowych. Podlegają one zmianie, tak aby spełniały wymagania związane z dynamicznym rozwojem rynków finansowych. Stąd stosowane wskaźniki referencyjne mogą przestać spełniać pierwotne założenia, co prowadzi do tego, że mogą być reformowane lub likwidowane.

Wskaźniki, takie jak WIBOR, których celem pomiaru były rynki międzybankowe, są oparte na niezabezpieczonych, międzybankowych depozytach. Stały się dominujące ze względu na to, że obniżały koszty transakcji, ułatwiały zarządzanie ryzykiem finansowania banków i z czasem stały się standardem rynkowym ułatwiającym rozwój niektórych najbardziej płynnych instrumentów finansowych.

Na przestrzeni ostatnich lat globalne rynki finansowe uległy jednak znacznym zmianom. Mogliśmy zaobserwować spadek płynności na rynkach międzybankowych depozytów i ograniczenie finansowania się banków na rynku międzybankowym – co stanowiło wcześniej punkt wyjścia dla opracowywania stawek typu IBOR (Interbank Offered Rate). Ponadto, ze względu na szeroki zakres celów, do których stosowane są wskaźniki referencyjne, zwiększyły się wymogi i zapotrzebowanie na wprowadzenie różnych rodzajów wskaźników.

Nowy standard rynkowy zakładający istnienie wielu wskaźników referencyjnych zwiększa elastyczność instytucji finansowych w zakresie wyboru wskaźnika referencyjnego stopy procentowej, który najlepiej odpowiada ich potrzebom ekonomicznym i zwiększa odporność systemu finansowego na ryzyko operacyjne. Te obserwacje stanowią jedne z głównych powodów reformy międzybankowych stóp procentowych oraz rozwój alternatywnych rozwiązań.

W 2013 r. Międzynarodowa Organizacja Komisji Papierów Wartościowych (International Organisation of Securities Commissions, IOSCO) opublikowała zestaw zasad stanowiących podstawę wyznaczania stopy referencyjnej. Z kolei w 2014 r. Rada Stabilności Finansowej (Financial Stability Board, FSB) przedstawiła raport Reforming Major Interest Rate Benchmarks, w którym określono zalecenia dotyczące wyznaczania alternatywnych stóp procentowych opartych na rzeczywistych transakcjach.

Dało to początek globalnej reformie wskaźników referencyjnych, która zmierza w kierunku wprowadzenia wskaźników referencyjnych stopy procentowej wykorzystujących dane wejściowe dotyczące transakcji zawieranych z terminem zapadalności określanym jako O/N (ang. overnight, co oznacza dzień roboczy następujący bezpośrednio po dniu rozpoczęcia transakcji, w uproszczeniu możemy mówić o najkrótszych transakcjach depozytowych). Dojrzałe rynki finansowe przechodzą na powszechne zastosowanie wskaźników RFR (Risk-Free Rate, wskaźnik referencyjny wolny od ryzyka).

W ramach dostosowania się do międzynarodowych zmian podjęto prace nad przygotowaniem nowego standardu opracowania i stosowania wskaźników referencyjnych także w Unii Europejskiej. W wyniku prac powstało Rozporządzenie BMR (Benchmark Market Resolution), które wprowadza wspólne podejście na rynkach finansowych w Unii Europejskiej, zapewniające dokładność, solidność i rzetelność w opracowaniu i stosowaniu zarówno dotychczas wykorzystywanych indeksów, jak również wprowadzenie nowych wskaźników.

BMR określa zasady opracowywania wskaźników referencyjnych, a także ramy działania administratorów – instytucji sprawujących kontrolę nad opracowywaniem wskaźnika, podmiotów dostarczających dane oraz wykorzystujących indeksy w produktach i umowach finansowych.

Reforma wskaźników referencyjnych w Polsce

Polska jest jednym z krajów, w których następuje reforma wskaźników referencyjnych. Polski system finansowy dostosowuje się do globalnych standardów, biorąc pod uwagę rozwój praktyki rynkowej, wiedzy eksperckiej i kompetencji w dziedzinie opracowywania wskaźników referencyjnych na światowych rynkach finansowych.

Proces reformy wskaźników referencyjnych wymaga współdziałania i ścisłej koordynacji działań wszystkich istotnych uczestników rynku finansowego oraz strony publicznej. Doświadczenia w zakresie transformacji wynikającej z zaprzestania publikacji m.in. wskaźników LIBOR (London Interbank Offered Rate) pokazują, że wprowadzenie zmian w organizacjach w tej kwestii jest pracochłonnym wyzwaniem.

Blisko rok temu prace rozpoczęła Narodowa Grupa Robocza ds. reformy wskaźników referencyjnych (NGR), powołana przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego na wniosek uczestników rynku finansowego w związku z planowaną reformą wskaźników referencyjnych. Celem prac NGR jest przygotowanie procesu skutecznego wdrożenia nowego wskaźnika referencyjnego typu RFR na polskim rynku finansowym oraz stopniowe zastąpienie nim stosowanego obecnie wskaźnika referencyjnego stopy procentowej WIBOR.

Komitet Sterujący NGR podjął jedną z kluczowych decyzji o wyborze indeksu WIRON (Warsaw Interest Rate Overnight) jako alternatywnego wskaźnika referencyjnego stopy procentowej, którego danymi wejściowymi są informacje reprezentujące transakcje O/N. Następnie zaakceptował oczekiwany harmonogram procesu zastąpienia wskaźników referencyjnych WIBOR i WIBID przez indeks WIRON, określając podstawowe założenia dotyczące prac NGR. W ciągu ostatniego roku NGR wypracowała wiele rekomendacji dot. stosowania nowego wskaźnika referencyjnego w Polsce, a obecnie skupia się na analizie i rozwiązaniach dotyczących konwersji portfeli historycznych opartych na WIBOR.

Jak ta zmiana przekłada się na funkcjonowanie firm ubezpieczeniowych?

W związku z postępowaniem procesu zastępowania dotychczasowych wskaźników referencyjnych instytucje finansowe będą narażone na liczne ryzyka, obejmujące m.in. ryzyko prawne, operacyjne oraz biznesowe.

Przed uczestnikami rynku, w tym także zakładami ubezpieczeń, wiele wyzwań, które mogą istotnie wpłynąć na ich funkcjonowanie. Do tych najważniejszych możemy zaliczyć przede wszystkim gotowość operacyjną i techniczną w wymaganym przez harmonogram reformy terminie, która bezpośrednio związana jest z przygotowaniem zmiany w systemach informatycznych.

Ponadto zadania związane z opracowaniem nowych produktów finansowych opartych na nowym wskaźniku RFR, ich wycena, a także aktywna konwersja i wygaszanie bieżących portfeli opartych na WIBOR.

Dla całego rynku kluczowe będzie zapewnienie zgodności wdrażanych rozwiązań z przepisami BMR, które minimalizuje ryzyko zaburzeń na rynkach finansowych i zdarzeń skrajnych, oraz stworzenie płynnego rynku instrumentów kasowych i pochodnych opartych na nowym wskaźniku RFR.

Na koniec, jednym z najważniejszych elementów reformy będzie zbudowanie świadomości konsekwencji wprowadzanych zmian obejmujących różne grupy uczestników rynku, w tym konsumentów i ograniczenie ryzyka sporów prawnych lub kwestionowania nowych zasad ustalania rozliczeń.

Instytucje ubezpieczeniowe powinny na bieżąco monitorować prace grupy roboczej i być przygotowane na zarządzenie oczekiwaną zmianą, aby nie znaleźć się w niekorzystnej sytuacji. Ponadto powinny na bieżąco analizować modyfikacje wynikające z reformy wskaźników referencyjnych, odnosząc je do własnych aktywów, które często oparte są również na instrumentach wykorzystujących wskaźnik WIBOR. Ważne jest, aby ubezpieczyciele przygotowali się do płynnego przejścia na nowy wskaźnik, dokonali oceny wpływu i zaplanowali wymagane usprawnienia.

Jednym z ważnych zadań jest przegląd zapisów umów ubezpieczenia oraz dokonanie oceny, czy planowana reforma wpływa na ich kontynuowanie lub wymaga ich zmiany. Decyzje dotyczące zastąpienia WIBOR nowym wskaźnikiem WIRON w umowach hipotecznych mogą mieć potencjalny wpływ na towarzyszące im umowy ubezpieczenia.

W przypadku zobowiązań niepewność stanowi przyszła regulacyjna stopa dyskontowa, która może mieć istotny wpływ na wyceny bilansowe, w tym wyceny rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Może to mieć szczególne znaczenie w przypadku ubezpieczycieli na życie posiadających zobowiązania o długim terminie zapadalności, dla których niewielka zmiana stopy dyskontowej może znacznie wpływać na pozycję kapitałową.

Dla modeli ryzyka oraz wyceny wyzwanie stanowić może również ograniczona dostępność danych historycznych alternatywnych wskaźników referencyjnych.

W przypadku zakładów ubezpieczeń wprowadzenie niezbędnych modyfikacji może obejmować m.in.:

• Zmiany w wewnętrznych regulacjach, procedurach i metodykach, w szczególności w zakresie bancassurance;
• Zmiany w umowach ubezpieczenia, regulaminach oraz przygotowanie komunikacji z klientami;
• Zmiany zasad wyceny instrumentów finansowych oraz rozliczania płatności wynikających z instrumentów finansowych opartych na nowych wskaźnikach i nowych konwencjach wyznaczania stóp procentowych Backward-looking (czyli stóp procentowych, do wyznaczenia których okres referencyjny, w tym określony dla predefiniowanego terminu zapadalności, jest określony w przeszłości względem daty wyznaczenia tej stopy);
• Zmiany w konstrukcji krzywych dyskontowych i projekcyjnych;
• Konwersję instrumentów finansowych;
• Zarządzanie danymi rynkowymi – przejście na alternatywne wskaźniki dla nowych produktów może obejmować też badanie płynności rynków, a także śledzenie zmian związanych z publikowaniem nowych wskaźników referencyjnych;
• Przygotowanie do zmian obejmujących emisję instrumentów dłużnych na podstawie RFR;
• Opracowanie rozwiązań awaryjnych dla wszystkich klas aktywów, jeśli indeksy IBOR będą niedostępne;
• Zabezpieczenie nowych ryzyk bazowych wynikających z ekspozycji opartych na RFR;
• Zmianę funkcjonujących obecnie relacji rachunkowości zabezpieczeń lub przygotowanie nowych;
• Przegląd i wprowadzenie zmian w modelach miar zarządzania ryzykiem finansowym;
• Implementację nowych metod kalkulacji przyszłych przepływów pieniężnych z odpowiednią precyzją przeliczeń;
• Identyfikację i wdrożenie zmian oraz testy w zakresie systemów IT (systemy księgowe, skarbowe, platformy transakcyjne, dostawcy danych rynkowych);
• Kompleksowe zrozumienie ekspozycji związanych z przejściem na RFR, mających wpływ na instytucję, w tym pozycji bilansowych i pozabilansowych;
• Analizę warunków umownych instrumentów w portfelu obejmujących klauzule awaryjne wraz z odniesieniem do oczekiwanych ścieżek przejścia, a także zrozumienie i oszacowanie wpływu zmian na wyniki;
• Edukację pracowników i klientów.

NGR określiła w mapie drogowej, że przy efektywnej współpracy wszystkich zaangażowanych stron reforma wskaźników referencyjnych w Polsce zostanie zrealizowana do końca 2024 r. Z perspektywy profesjonalnych uczestników rynku finansowego – firm ubezpieczeniowych, emitentów, inwestorów – szczególnie ważne będzie przygotowanie operacyjne i techniczne do zastąpienia wskaźników referencyjnych.

Duże wyzwanie stanowić będzie zbudowanie pełnej świadomości przeprowadzanej reformy i jej konsekwencji wśród wszystkich uczestników rynku finansowego, a w szczególności konsumentów.

Mateusz Golatowski
Senior Manager
Deloitte