W dobie pandemicznych obostrzeń każdy rodzic jest już przyzwyczajony do zdalnej edukacji swojego dziecka. Pandemia ciągle trwa, jednak obostrzenia sanitarno-epidemiczne stają się coraz mniej restrykcyjne. Dzieci wróciły na zajęcia do szkół, dlatego warto rozważyć, na jakiej podstawie powstaje odpowiedzialność odszkodowawcza placówki edukacyjnej względem uczniów oraz jakie przesłanki odszkodowawcze muszą zaistnieć do powstania odpowiedzialności szkoły.
Odpowiedzialność odszkodowawcza szkoły jest skrótem myślowym, gdyż w przypadku szkół publicznych podmiotami zobowiązanymi będą zwykle gminy.
Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z 14 grudnia 2016 r. (Dz.U.2021.1082, t.j. z 2021.06.17) Prawo oświatowe organ prowadzący szkołę lub placówkę odpowiada za jej działalność, tj. minister, jednostka samorządu terytorialnego. Do zadań powyższych podmiotów należy organizacja warunków umożliwiających działanie szkoły, w szczególności bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki. Wskazane podmioty ponoszą odpowiedzialność cywilną za całą działalność szkoły, w tym za szkody wyrządzone przez nauczycieli i innych pracowników.
Zgodnie z prawem oświatowym nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską, z poszanowaniem godności osobistej ucznia. Natomiast prawa i obowiązki nauczycieli doprecyzowuje ustawa z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, dalej: Karta (Dz.U.2021.1762, t.j. z 2021.09.29). Karta reguluje zobowiązania nauczycieli do realizowania zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę, a za zapewnienie bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę w szczególności odpowiedzialnym podmiotem jest dyrektor szkoły.
Każdą szkołę, oprócz norm powszechnie obowiązujących, obligują również wewnętrzne akty normatywne, wydawane na podstawie aktów powszechnie obowiązujących. Podstawowym aktem wewnętrznym każdej szkoły jest jej statut, który normuje regulacje dotyczące jej działalności, w tym zadania jej organów. Jednym ze statutowych obowiązków jest zapewnienie uczniom bezpieczeństwa w szkole.
Odpowiedzialność szkoły z tytułu nadzoru nad uczniem
Należy mieć na uwadze, że w polskim systemie prawnym „nadzór” nie został zdefiniowany. Jako nadzór szkoły nad uczniem należy rozumieć ogół działań podejmowanych przez personel w celu zapewnienia uczniom bezpieczeństwa na terenie szkoły.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa to na dyrektorze szkoły jako podmiocie, który prowadzi organizację placówki, ciąży obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa uczniom. W związku z tym to dyrektor placówki będzie ponosił odpowiedzialność za skutki wszelkich zdarzeń wynikających z braku należytego zabezpieczenia, uchybień stanu technicznego budynków i budowli czy otoczenia obiektów.
Odpowiedzialność z tytułu szkody na osobie powierzonej opiece
To kolejne źródło ewentualnej odpowiedzialności cywilnej. Niniejsza odpowiedzialność szkoły wynika z powstania wypadku ucznia, czyli osoby powierzonej opiece. W tym miejscu należy mieć na uwadze, że wypadek to zdarzenie nagłe wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w czasie zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych realizowanych przez szkołę.
Uczeń, który doznał uszczerbku w szkole lub podczas organizowanej przez szkołę wycieczki albo innego wydarzenia, ma możliwość ubiegania się o odszkodowanie z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W zależności od tego, jak poważne uczeń odniósł obrażenia, rekompensata może być jednorazowa lub wypłacana regularnie przez określony czas.
Jeśli zdaniem poszkodowanego ucznia lub jego rodziców kwota zadośćuczynienia nie rekompensuje strat, mogą oni ubiegać się o dalsze świadczenia od szkoły lub nauczyciela w uzasadnionych sytuacjach. Zawsze jednak po stronie poszkodowanego leży obowiązek wykazania związku przyczynowego między szkodą a wydarzeniem, które ją spowodowało.
Aby móc mówić o odpowiedzialności podmiotu odpowiedzialnego za działalność szkoły, za powstałe skutki wypadku, wypadek musi wynikać z zaniedbań po stronie zobowiązanych.
Powstanie odpowiedzialności cywilnej podmiotu nadzorującego daną szkołę musi wynikać z zaniedbań leżących po stronie szkoły oraz konieczności łącznego spełnienia trzech przesłanek:
- uszczerbek majątkowy lub niemajątkowy, jakiego doznaje uczeń we wszelkiego rodzaju dobrach chronionych przez prawo;
- fakt powodujący uszczerbek, czyli zdarzenie, tj.: ludzkie działanie lub inne zdarzenie, w wyniku którego została wyrządzona szkoda uczniowi, a z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy szkoły;
- związek przyczynowy pomiędzy szkodą a zdarzeniem, z którym prawo łączy obowiązek odszkodowawczy.
Jeśli zdarzy się, że uraz ucznia spowodowany zostanie przez działania konkretnego pracownika szkoły, rodzice powinni kierować swoje roszczenia odszkodowawcze w pierwszej kolejności do placówki oświatowej. Nie można jednak wykluczyć i takiej sytuacji, gdy odpowiedzialność za wypadek ponosić będzie bezpośrednio nauczyciel. Do zaistnienia odpowiedzialności nauczyciela dochodzi np., gdy użyje on przemocy wobec ucznia, a uczeń w wyniku działania nauczyciela upadnie i złamie rękę.
Mając na uwadze wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 29 maja 2018 r. (sygn. akt I ACa 1269/17), personel szkoły, nauczyciele oraz dyrekcja szkoły ponoszą w stosunku do poszkodowanego odpowiedzialność za niezachowanie odpowiednich warunków bezpiecznego przebywania w szkole na podstawie art. 415 k.c., a organ prowadzący i nadzorujący szkołę, tj. odpowiednie Statio fisci na podstawie art. 430 k.c.
Mając na uwadze powyższe, obowiązek szkoły do naprawienia szkody powstaje w razie działania lub zaniechania (zaniedbania w wykonaniu swoich obowiązków) zobowiązanej placówki, które noszą znamiona winy, czyli naruszenia określonych obowiązków poprzez niedopełnienie swoich powinności. W związku z tym to uczeń, dochodząc swoich roszczeń, jest zobowiązany do wypełnienia dyspozycji z art. 6 k.c., dowodząc winy oraz wskazując osobę, która w rzeczywistości ją ponosi, a także opisując zaniedbania, jakich ta osoba się dopuściła.
Odpowiedzialność z tytułu szkody wyrządzonej przez podopiecznych
Podstawą niniejszej odpowiedzialności szkoły jest art. 427 k.c., z którego wynika, że nauczyciel z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad uczniem, któremu z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można. Nauczyciel obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez ucznia, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo szkoda powstałaby także przy starannym wykonywaniu nadzoru.
Ewentualna odpowiedzialność szkoły może powstać, gdy uczeń powierzony opiece nauczycielowi spowoduje innej osobie szkodę, za którą w wielu sytuacjach będzie odpowiedzialny nauczyciel jako osoba sprawująca nad taką osobą nadzór.
Mając na uwadze powyżej wspomniany stan faktyczny, wymaga podkreślenia, że nauczyciel, aby wyłączyć własną odpowiedzialność za powstałą szkodę, powołując się na okoliczności egzoneracyjne, musiałby wykazać brak swojej winy w wykonywaniu obowiązku opieki, do której zobowiązany jest na podstawie norm powszechnie obowiązujących i aktów wewnętrznych, lub że do powstałej szkody, której sprawcą był uczeń, i tak by doszło, nawet przy zachowaniu należytej staranności przy wykonywaniu obowiązków nauczyciela.
Warto pamiętać, że praca z dziećmi i młodzieżą należy do wyjątkowo trudnych zadań, a okoliczności wielu spraw są bardzo nietypowe, dlatego do każdego przypadku z udziałem dziecka trzeba podchodzić indywidualnie.
Piotr Kuźmiński
aplikant radcowski
