Podstawą funkcjonowania Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych jest ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 1132 ze zm.), która implementuje przepisy IV i V dyrektywy AML.
Rejestr jest jawny i ma charakter publiczny. Gromadzi i przetwarza informacje o beneficjentach rzeczywistych podmiotów wymienionych w art. 58 oraz informacje o osobach uprawnionych do dokonania zgłoszeń do CRBR, o których mowa w art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (dalej: ustawa AML).
Aktualne i dokładne dane o beneficjentach rzeczywistych mają kluczowe znaczenie dla zwalczania tych zjawisk, gdyż uniemożliwiają przestępcom ukrycie tożsamości w skomplikowanych układach podmiotów gospodarczych. W rejestrze znajdują się dane beneficjentów rzeczywistych, m.in. spółek: jawnej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej, z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjnej (z wyjątkiem spółki publicznej) oraz prostej. To z przedstawicielami tych spółek pośrednicy ubezpieczeniowi negocjują najczęściej m.in. warunki umów ubezpieczenia grupowego ubezpieczenia na życie i na nich ciąży obowiązek przekazania ubezpieczycielowi formularza AML zawierającego wskazanie właśnie beneficjentów rzeczywistych.
Ustawa AML wprowadza definicję klienta oraz beneficjenta rzeczywistego i definicje te są ściśle powiązane. Klientem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, dla której instytucja obowiązana świadczy usługi lub dla której wykonuje czynności wchodzące w zakres prowadzonej przez nią działalności zawodowej, w tym z którą instytucja obowiązana nawiązuje stosunki gospodarcze lub na zlecenie której przeprowadza transakcję okazjonalną. W odniesieniu do umowy ubezpieczenia przez klienta instytucji obowiązanej rozumie się ubezpieczającego. Jest nim osoba ubezpieczająca, a nie ubezpieczana.
Z kolei beneficjentem rzeczywistym jest każda osoba fizyczna sprawująca bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad klientem poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez klienta lub każdą osobę fizyczną, w imieniu której są nawiązywane stosunki gospodarcze lub jest przeprowadzana transakcja okazjonalna.
Ustawodawca dla osób prawnych podaje przykładową listę sytuacji, w których dana osoba fizyczna spełnia definicję beneficjenta rzeczywistego. Nie jest to lista wyczerpująca. Jest nim np. osoba fizyczna posiadająca więcej niż 25% udziałów w spółce. Jeśli osoba fizyczna spełni któryś z wymienionych warunków, na pewno powinna być uznana za beneficjenta rzeczywistego. Jednakże niespełnienie kryteriów podanych w definicji nie oznacza, że się beneficjentem rzeczywistym nie jest, jeśli wywiera się decydujący wpływ na spółkę.
Ustawa nakłada na instytucje obowiązane obowiązek identyfikowania beneficjentów rzeczywistych. Do tej grupy instytucji należą firmy i instytucje ubezpieczeniowe. Standardowa sytuacja, w której następuje identyfikacja beneficjenta rzeczywistego, to zawieranie umowy ubezpieczenia. Dokumentami umożliwiającymi weryfikację beneficjenta rzeczywistego dla osób prawnych, fundacji i stowarzyszeń są odpisy z Krajowego Rejestru Sądowego. Dane wpisane do KRS korzystają z domniemania prawdziwości. Uznaje się, że są one zgodne z rzeczywistością. Zasada domniemania prawdziwości danych ujawnionych w rejestrze nakłada na przedsiębiorców odpowiedzialność za wpisane dane.
Pomocne w weryfikacji beneficjenta mogą być inne dokumenty, takie jak: akt notarialny, dowody tożsamości właścicieli, umowa spółki oraz CRBR, jako system teleinformatyczny służący przetwarzaniu informacji o beneficjentach rzeczywistych.
I tu uwaga – CRBR został stworzony w określonych celach i nie powinno budzić wątpliwości, że dane w nim ujawnione są wiarygodne. Zgodnie bowiem z art. 68 ustawy AML domniemywa się, że dane wprowadzone do Rejestru są prawdziwe, zaś osoba dokonująca zgłoszenia lub aktualizacji informacji, o których mowa w art. 59, i zgłoszenia informacji, o których mowa w art. 61 ust. 1a, ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną zgłoszeniem do Rejestru informacji nieprawdziwych, a także niezgłoszeniem w ustawowym terminie danych i zmian danych objętych wpisem do Rejestru.
Ponieważ CRBR powstał w celu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, kara za podanie fałszywego beneficjenta rzeczywistego lub niewykazanie wszystkich rzeczywistych beneficjentów spółki wynosi od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności. Dodatkową sankcją jest możliwość zastosowania kar pieniężnych do 1 mln zł, wszak złożenie fałszywych lub/i niepełnych danych jest niewywiązaniem się z obowiązku ustawowego.
Beneficjent rzeczywisty z KRS czy CRBR? Z danych KRS wynika, że obywatel państwa obcego jest wspólnikiem spółki z o.o. posiadającym 95% udziałów, pozostałe 5% należy do wspólniczki, będącej równocześnie prezesem, jednoosobowo składającej oświadczenia woli w imieniu spółki. W CRBR jako beneficjent rzeczywisty wskazana jest jedynie wspólniczka.
Powstała zatem wątpliwość: które informacje winny być podstawą ustalenia beneficjenta? Bez wątpienia wspólnik z 95% udziałów wypełnia definicję ustawową. Co zatem ze wspólniczką? Czy dane z CRBR nie wskazują, że intencją zgłaszającego dane w imieniu spółki było wskazanie osoby wywierającej decydujący wpływ na spółkę? Finalnie oboje wspólników zidentyfikowano jako beneficjentów rzeczywistych.
Sławomir Dąblewski
dablewski@gmail.com
