Zadośćuczynienie z tytułu naruszenia dóbr osobistych

W poprzednim artykule („GU” 39 z 26 IX 2022) omówiłam część roszczeń przysługujących ofiarom wypadków komunikacyjnych i ich bliskim, porównując w tym zakresie różne reżimy prawne, panujące w kilku krajach Europy. Korzystałam z wiedzy i praktyki prawników stowarzyszonych w międzynarodowej organizacji INSURALEX, zrzeszającej specjalistów prawa ubezpieczeniowego z całego świata.

Dziś przyjrzymy się porównaniu rozwiązań europejskich w zakresie zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych. Zestawienie może posłużyć do analizy trendów prawnych i orzeczniczych w krajach europejskich.

Zadośćuczynienie z tytułu naruszenia dóbr osobistych, jako niemajątkowa szkoda bezpośrednia, regulowana jest przez art. 448, art. 23 i art. 24 polskiego Kodeksu cywilnego. W Polsce roszczenia te mogą być dochodzone przez najbliższych członków rodziny, jak małżonek lub konkubent, dzieci, rodzice, rodzeństwo, wnuki, dziadkowie. To na nich spoczywa ciężar dowodu i wykazania takich elementów szkody jak istnienie i rodzaj dobra osobistego, które zostało naruszone wskutek czynu niedozwolonego – a więc np. więź rodzinna, prawo do życia w rodzinie, istnienie więzi emocjonalnej pomiędzy roszczącym a zmarłym, czy po śmierci poszkodowanego wystąpiła u roszczącego szkoda lub pogorszenie warunków życia.

Przedawnienie, kwoty i rodzaj straty w Polsce

Okres przedawnienia roszczeń, wynikających ze wskazanych przepisów, wynosi trzy lata – jeśli sprawca nie został ustalony, a nie popełniono przestępstwa, albo dziesięć lat – jeśli sprawca jest ustalony i zapadł wyrok skazujący sprawcę w sprawie karnej. Przepisy przewidują też okres przedawnienia 20 lat, jeśli sprawca nie został ustalony, a popełniono przestępstwo.

Kwoty zasądzane w Polsce z tytułu zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej zależą od rodzaju więzi rodzinnej – rodzice, dzieci i małżonkowie uzyskują co do zasady najwyższe kwoty w ramach swoich roszczeń, a zadośćuczynienia te wahają się następująco: w przypadku rodziców lub małżonków pomiędzy ok. 100–250 tys. zł, rodzeństwo – ok. 30–80 tys. zł, dziadkowie/wnuki – 5–30 tys. zł.

W ramach tego roszczenia powodowie powinni co do zasady wykazać istnienie i rodzaj dobra osobistego, które zostało naruszone wskutek czynu niedozwolonego – a więc np. zerwanie więzi rodzinnej, uniemożliwienie wykonania prawa do życia w rodzinie, istnienie więzi emocjonalnej pomiędzy roszczącym i zmarłym etc.

Często konieczne jest wykazanie, czy po śmierci poszkodowanego wystąpiła u roszczącego krzywda oraz jakie były jej przejawy i rozmiary, w porównaniu ze stanem po zdarzeniu i w chwili składania roszczenia.

Roszczenia mogą być dochodzone za pomocą przewidzianych w Kodeksie postępowania cywilnego dowodów, np. zeznań świadków, zdjęć, dokumentacji medycznej od lekarza psychiatry lub psychoterapeutycznej oraz z pomocą właściwych biegłych.

Jak jest w innych systemach europejskich

Jak przedstawiają się rozwiązania proponowane przez inne systemy europejskie?

Prawo hiszpańskie (uwaga, analizując prawo hiszpańskie, pamiętajmy jednak, że w niektórych regionach autonomicznych, jak np. w Katalonii, mogą obowiązywać przepisy odrębne) przewiduje podobne roszczenie, które może być dochodzone przez członków najbliższej rodziny. Regulowane jest przez kodeks cywilny i ustawę o ofiarach wypadków komunikacyjnych. Nie ma zasadniczych różnic w kwestii dowodowej. Okres przedawnienia wynosi dziesięć lat bez względu na podstawę prawną dochodzonego roszczenia, a kwoty zasądzane wahają się od około 3 tys. do 25 tys. euro, w zależności od więzi rodzinnej. Co ciekawe, w orzecznictwie istnieją przypadki zasądzenia zadośćuczynienia za niemożność lub utrudnienia w kontynuowaniu pożycia seksualnego.

Francuski kodeks cywilny kształtuje tu roszczenia podobnie jak prawo polskie. Okres przedawnienia wynosi dziesięć lat, krąg uprawnionych jest praktycznie identyczny jak w Polsce. Kwoty zadośćuczynień wahają się od 5 tys. do 40 tys. euro.

Ciekawe rozwiązania zawiera austriacki kodeks cywilny, rozróżniający dwie kategorie roszczeń – tzw. Schockschaden (szkody bezpośrednie spowodowane nagłością zdarzenia i szokiem) oraz Trauerschaden (szkody utrzymujące się długo po zdarzeniu, np. żałoba, trauma). W przypadku tego pierwszego roszczenia uprawnionymi do jego dochodzenia są najbliżsi członkowie rodziny (rodzice, dzieci, partnerzy lub małżonkowie), a okres przedawnienia roszczeń to trzy lata od momentu dowiedzenia się o szkodzie i poszkodowanym, a w przypadku, gdy poszkodowany nie wiedział o szkodzie lub wynika ona z umyślnego czynu karalnego – 30 lat.

Wysokość odszkodowań zależy od rodzaju uszkodzeń ciała, skali cierpienia oraz więzi członków rodziny, a sądy w większości spraw koncentrują swoją uwagę na najbardziej dolegliwych i skupionych w czasie okresach cierpienia. W przypadku lekkiego bólu dzienne kwoty zasądzane wynoszą pomiędzy 110–120 euro, za cięższy ból od 220 do 250 euro, a w przypadku dotkliwego cierpienia i ostrego bólu kwoty te osiągają nawet 330–350 euro dziennie. Najwyższą kwotą odszkodowania za cierpienie zasądzoną na terenie Austrii była kwota 65 tys. euro (powód stracił żonę i troje dzieci w jednym wypadku komunikacyjnym), ale zazwyczaj kwoty te nie przekraczają 20 tys. euro.

Gdy mowa natomiast o Trauerschmerzengeld, roszczenia te, również regulowane są przez Kodeks cywilny (art. 1328–1329, 1331), obejmują żyjących krewnych (dzieci, współmałżonków, partnerów, osoby współzamieszkujące oraz rodzeństwo w przypadku prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego). Roszczenie to obejmuje zadośćuczynienie za cierpienie emocjonalne spowodowane utratą bliskiej osoby. Poziom zasądzanych kwot zależy tu od wielu dość subiektywnych czynników, a wahają się one w przedziale od 15 tys. do 20 tys. euro.   

Jak widać na przykładach państw analizowanych w obu zestawieniach, choć występują (czasem nawet znaczne) różnice w wysokości wypłacanych odszkodowań, wynikające zazwyczaj z różnicy poziomu życia w poszczególnych krajach, można wysnuć tezę, że co do zasady większość systemów w Europie przewiduje podobne rozwiązania odszkodowawcze w przypadku szkód komunikacyjnych.

Niezależnie od powyższego, uwagę przykuwają ciekawe niuanse i rozwiązania szczególne, z których polska branża ubezpieczeniowa mogłaby korzystać, aby uczynić ofertę bardziej konkurencyjną.

mec. Marta Olczak-Klimek

PODSUMOWANIE

Większość systemów prawnych w Europie przewiduje podobne figury szkód komunikacyjnych i rozwiązania w zakresie postępowań odszkodowawczych.

Na potrzeby tekstu, korzystając z wiedzy ekspertów z innych krajów, porównano szkody bezpośrednie w systemach prawnych: polskim, hiszpańskim, francuskim i austriackim.

ZADOŚĆUCZYNIENIE Z TYTUŁU NARUSZENIA DÓBR OSOBISTYCH