Każdy dorosły mieszkaniec naszego kraju spotkał się w swoim życiu z agentem ubezpieczeniowym. Popularne powiedzenie mówi, że agent od śmierci różni się tym, że ta druga przychodzi tylko raz. Agent jest stałym doradcą klienta, dba o jego ochronę ubezpieczeniową, pomaga w zabezpieczeniu jego życia, zdrowia, majątku i działalności.
Agent ubezpieczeniowy to przedsiębiorca prowadzący działalność agencyjną na podstawie umowy agencyjnej, zawartej z zakładem ubezpieczeń i wpisany do rejestru agentów ubezpieczeniowych prowadzonego przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego.
Agenci reprezentujący jeden to agenci wyłączni tego zakładu, a mający w ofercie produkty ubezpieczeniowe kilku lub więcej firm ubezpieczeniowych to tzw. multiagenci, chociaż w przepisach ustawy brak takiego określenia.
Działalność agenta ubezpieczeniowego
Najogólniej rzecz ujmując, działalność agenta ubezpieczeniowego polega na organizowaniu oraz nadzorowaniu określonych w prawie czynności agencyjnych. Do zadań agenta należą działania na rzecz lub/i w imieniu zakładu ubezpieczeń, między innymi: pozyskiwanie klientów, oferowanie ochrony ubezpieczeniowej i zawieranie umów ubezpieczenia, a także wykonywanie zawartych już umów ubezpieczenia.
Zasady wykonywania działalności w zakresie dystrybucji ubezpieczeń: osobowych, majątkowych oraz dystrybucji reasekuracji, określa ustawa z 15 grudnia 2017 r. o dystrybucji ubezpieczeń (Dz.U. z 2019 r., poz. 1881), zwana także ustawą IDD. Zgodnie z nią dystrybutorami ubezpieczeń są: agenci, brokerzy oraz same zakłady ubezpieczeń. Ustawa ta szczegółowo określa, jakie wymogi musi spełnić każdy agent i broker, aby móc dystrybuować ubezpieczenia.
Przede wszystkim agent musi być przedsiębiorcą, czyli jako osoba fizyczna prowadzić własną działalność gospodarczą lub może działać w formie spółki osobowej albo handlowej. Zawsze wykonuje czynności agencyjne wyłącznie poprzez osoby fizyczne wykonujące czynności agencyjne, popularnie zwane OFWCA. Dlatego jednoosobowy agent jest jednocześnie osobą wykonującą czynności agencyjne.
Ustawa ta określa zasady wykonywania czynności agencyjnych, a w szczególności liczne obowiązki wobec klientów, które bezwzględnie muszą być przestrzegane. Ich niespełnienie w procesie zawierania umowy ubezpieczenia może pociągać za sobą odpowiedzialność prawną, w tym odpowiedzialność cywilną.
Przychylam się do tych ocen, które mówią, że obowiązków tych – w szczególności informacyjnych – jest za dużo oraz że nie wszystkie odpowiadają warunkom zawierania ubezpieczeń: na odległość, mobilnie, online.
Ubezpieczenie odpowiedzialności agenta
Wykonywanie czynności agencyjnych może rodzić odpowiedzialność odszkodowawczą w przypadku, gdy niedopełnienie obowiązków dystrybucyjnych doprowadzi do powstania szkody.
Duże znaczenie dla odpowiedzialności cywilnej pośredników ma ustawa o dystrybucji ubezpieczeń (IDD) w zakresie np. obowiązku analizy potrzeb klienta, opracowania adekwatnego do potrzeb programu ochrony ubezpieczeniowej, przedstawiania kart produktów, wielu obowiązków informacyjnych czy reklamacji. Uważam, że dopiero przyszłość pokaże ich charakter, rodzaj i wysokość potencjalnych roszczeń odszkodowawczych.
Zawsze w działalności agenta i jego OFWCA istnieje możliwość popełnienia błędu lub przeoczenia wykonania jakiegoś obowiązku, co może rodzić określoną odpowiedzialność prawną: cywilną, administracyjną, a nawet karną. Dlatego ustawodawca przewidział w ustawie obowiązek posiadania przez dystrybutorów ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.
Obowiązuje ustawowa zasada, że za szkody wyrządzone przez agenta ubezpieczeniowego lub przez agenta oferującego ubezpieczenia uzupełniające odpowiada zakład ubezpieczeń. Natomiast agenci ubezpieczeniowi wykonujący czynności agencyjne na rzecz więcej niż jednego zakładu ubezpieczeń w zakresie tego samego działu ubezpieczeń (dział I lub II według załącznika do ustawy o ubezpieczeniach) odpowiadają sami za szkody powstałe z tytułu wykonywania tych czynności wyrządzone klientowi lub osobie uprawnionej z umowy ubezpieczenia lub umowy gwarancji ubezpieczeniowej. I to właśnie ci agenci – zgodnie z art. 20 ustawy o dystrybucji ubezpieczeń – są zobligowani do zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.
Tylko agenci oferujący ubezpieczenia uzupełniające mają do wyboru: ubezpieczenie OC lub umowę gwarancji ubezpieczeniowej. Przypominam, że OFWCA nie mają obowiązku zawarcia takiego ubezpieczenia, chyba że są także agentami mającymi zawarte umowy z ZU, minimum dwoma z każdego działu ubezpieczeń.
Minister finansów, wykonując upoważnienie ustawy IDD (art. 20 ust. 17) 18 maja 2018 r., wydał rozporządzenie w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania czynności agencyjnych (Dz.U. z 2018 r., poz 1007). Rozporządzenie to określa szczegóły ubezpieczenia agenta za szkody wyrządzone w następstwie działania lub zaniechania ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia, w związku z wykonywaniem czynności agencyjnych. Ubezpieczeniem tym są objęte również szkody wyrządzone przez osoby, przy pomocy których ubezpieczony wykonuje czynności agencyjne, czyli OFWCA.
Obowiązek ubezpieczenia powstaje w dniu zawarcia przez agenta ubezpieczeniowego umowy agencyjnej z drugim zakładem ubezpieczeń wykonującym działalność ubezpieczeniową w tym samym dziale ubezpieczeń zgodnie z już wspomnianym załącznikiem do ustawy z 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz.U. z 2020 r., poz. 895, 1180 i 2320).
Ubezpieczenie OC nie obejmuje szkód: wyrządzonych przez ubezpieczonego osobom zatrudnionym przez ubezpieczonego na podstawie umowy o pracę lub osobom, przy pomocy których ubezpieczony wykonuje czynności agencyjne, czyli OFWCA oraz polegających na zapłacie kar umownych. Tradycyjnie już nie obejmuje szkód polegających na uszkodzeniu, zniszczeniu lub utracie mienia wyrządzonych przez ubezpieczonego lub osobę, przy pomocy której ubezpieczony wykonuje czynności agencyjne, rodzinie lub bliskim oraz powstałych wskutek działań wojennych, stanu wojennego, rozruchów i zamieszek, a także aktów terroru.
Minimalna suma gwarancyjna ubezpieczenia OC w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy wynosi równowartość w złotych 1 300 380 euro w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte umową ubezpieczenia OC, oraz 1 924 560 euro w odniesieniu do wszystkich takich zdarzeń. Równowartość w złotych wyrażonych w euro kwot przelicza się według średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski po raz pierwszy w roku, w którym umowa ubezpieczenia OC została zawarta.
Wysokość tej kwoty jest zmienna i ustalana według europejskiego wskaźnika cen konsumpcyjnych publikowanego przez Eurostat i obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich UE.
Odpowiedzialność agenta ubezpieczeniowego
Kwestia praktycznej odpowiedzialności agenta ubezpieczeniowego stale wzbudza zainteresowanie i chyba nie do końca jest jeszcze wyjaśniona. Odpowiedzialność cywilna (w uproszczeniu) to jedna – obok administracyjnej i karnej – z gałęzi odpowiedzialności prawnej.
Obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania czynności agencyjnych nie obejmuje ochroną odpowiedzialności administracyjnej oraz karnej. Agentów zawsze nurtuje pytanie, czy odpowiedzialność z tego ubezpieczenia obejmuje ochroną kary pieniężne o charakterze administracyjnym, np. z przepisów ustawy o RODO? Bo w ubezpieczeniu obowiązkowym OC agenta, przypomnę, kary umowne są wyłączone.
Jeśli chodzi o kary administracyjne nakładane przez uprawnione organy, to sprawa nie jest do końca wyjaśniona. Osobiście uważam, że powinny być one objęte odpowiedzialnością odszkodowawczą, mimo że kłóci się to z zasadniczą funkcją kary, która powinna być bezpośrednio dolegliwa dla sprawcy i zgodnie z utartą praktyką kary nie powinna być ubezpieczana. Ale i to się zmienia, bo niektóre zakłady ubezpieczeń przyjmują do ochrony kary umowne w zakresie ubezpieczeń OC, ale dobrowolnych.
Z drugiej strony często kara ma charakter zdarzenia losowego, nie jest bezpośrednio zależna od agenta. W przyszłości rozstrzygnie to praktyka, w tym orzecznictwo sądu.
dr Stanisław Kuta
doradca zarządu
Alwis & Secura
