Zainteresowałem się ostatnio aktywnością powiatowych (miejskich) rzeczników praw konsumentów, którzy reprezentując interesy tej grupy klientów ubezpieczycieli, występują do zakładów z rozmaitymi wnioskami, w szczególności o udzielenie wyjaśnień, informacji i udostępnienie dokumentów.
Zweryfikowałem także OWU kilku czołowych ubezpieczycieli, stwierdzając, że większość z nich w stosowanych klauzulach reklamacyjnych zawiera informacje o prawie zwrócenia się konsumenta o pomoc rzecznika. Rzecznik, powołując się na ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów, podejmuje czynności wobec ubezpieczyciela.
Czego żądają rzecznicy? Praktyka jest różna. Bywa nawet, że przedkładają ubezpieczycielom pełnomocnictwa udzielone przez konsumenta do udzielenia informacji ubezpieczeniowych. Co w takiej sytuacji powinien zrobić ubezpieczyciel? Czy rzecznik jest uprawniony do uzyskania informacji ubezpieczeniowych, czy może reprezentować konsumenta jako pełnomocnik?
Podstawy prawne działalności rzeczników
Działalność rzecznika została uregulowana w ustawie z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów. Wykonuje on zadania samorządu powiatowego w zakresie ochrony praw konsumentów i działa na podstawie stosunku pracy, jest bezpośrednio podporządkowany staroście (prezydentowi miasta). Przeważa stanowisko, że nie jest więc organem – w przeciwieństwie do prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Rzecznik konsumentów ma prawo występować do przedsiębiorcy w sprawach ochrony praw i interesów konsumentów (art. 42 ust. 1 pkt 3 uokik), a przedsiębiorca jest obowiązany udzielić mu wyjaśnień i informacji będących przedmiotem wystąpienia oraz ustosunkować się do uwag i opinii rzecznika. Co więcej, nieudzielenie rzecznikowi wyjaśnień może stanowić wykroczenie i skutkować nałożeniem przez niego grzywny nie mniejszej niż 2000 zł.
Tajemnica ubezpieczeniowa a uprawnienia rzeczników
Informacje ubezpieczeniowe, których rzecznik konsumentów niejednokrotnie żąda od ubezpieczyciela, objęte są tajemnicą ubezpieczeniową. Jak zatem powinien zachować się ubezpieczyciel wobec tak postawionego żądania oraz grożącej mu sankcji?
Zgodnie z art. 35 ust. 2 pkt 11 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (uduir) obowiązek zachowania tajemnicy nie dotyczy informacji udzielanych na wniosek prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, w zakresie wykonywania przez niego zadań określonych w przepisach o ochronie konkurencji i konsumentów. Jednakże uprawnienie to nie przysługuje rzecznikowi konsumentów. Gdyby wolą ustawodawcy było objęcie wyżej wymienionym także miejskich/powiatowych rzeczników, wymieniłby ich po przecinku, zaraz po prezesie UOKiK.
Dostrzegając ten problem, prezes UOKiK pismem z 27 września 2022 r. zwrócił się do Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego – Zespołu ds. Administracji Publicznej i Bezpieczeństwa Obywateli o umożliwienie zainicjowania dyskusji dotyczącej możliwości reformy funkcjonowania powiatowych i miejskich rzeczników konsumentów, m.in. w kierunku uprawnień dostępu do informacji objętych tajemnicą ubezpieczeniową i bankową. W literaturze postulowano zapewnienie rzecznikowi konsumentów dostępu do tajemnic (w szczególności bankowej i ubezpieczeniowej). Zatem obecnie rzecznicy konsumentów nie mają dostępu do ww. tajemnic prawnie chronionych. Podnosi się, żeten stan bardzo utrudnia rzecznikom prowadzenie postępowań.
Jednakże teraz ani art. 42 ust. 1 uokik, ani art. 35 ust. 2 pkt 11 uduir w zakresie uprawnień rzeczników nie dają podstaw do udzielania rzecznikom prawnie chronionych tajemnic. Ubezpieczyciel, do którego rzecznik zwrócił się o takie informacje, powinien wyjaśnić i odmówić ich udzielenia, a tym bardziej przekazania dokumentacji, jeśli mogłoby to narazić go na naruszenie tajemnicy ubezpieczeniowej.
Należy pamiętać, że zakład ubezpieczeń ma prawo i obowiązek weryfikować żądania pod kątem ich zgodności z przepisami określającymi zasady udostępniania informacji.
Rzecznik nie może być pełnomocnikiem konsumenta
Jak wspomniano, niejednokrotnie rzecznicy przedkładają upoważnienia udzielone przez konsumentów do zasięgnięcia informacji. Rzecznik jest pracownikiem samorządowym, bezpośrednio podporządkowanym staroście (prezydentowi miasta). Jego działania muszą mieścić się w granicach prawa i na podstawie jego przepisów (zasada legalizmu). Nie może on jednak w żadnym wypadku działać jako pełnomocnik konsumenta. M. Radwański wskazuje wprost, że rzecznik konsumentów realizuje własne kompetencje i nie jest pełnomocnikiem konsumenta.
Konsument nie może udzielić rzecznikowi pełnomocnictwa lub upoważnienia do tego, aby ów pracownik samorządowy wystąpił do ubezpieczyciela z wnioskiem o dostęp do informacji i dokumentów objętych tajemnicą ubezpieczeniową. Pełnomocnictwa takie pozbawione są podstaw prawnych, a rzecznik zwracający się do ubezpieczyciela może przekroczyć swoje uprawnienia, których zakres określają przepisy prawa.
Podsumowanie
Reasumując, rzecznik konsumentów nie posiada uprawnień, jakie przysługują prezesowi UOKiK w zakresie dostępu do informacji stanowiących tajemnicę ubezpieczeniową. Ubezpieczyciel powinien udzielić rzecznikowi informacji i wyjaśnień, z pominięciem tych, które mogą być objęte tajemnicą. Należy pamiętać o sankcji za nieudzielenie rzecznikowi wyjaśnień.
Rzecznicy jako pracownicy samorządowi nie mogą działać przed ubezpieczycielem w charakterze pełnomocnika konsumenta, ponieważ wypełniają zadania wspólnoty samorządowej powiatu (miasta na prawach powiatu), a nie konsumenta, będącego klientem zakładu ubezpieczeń.
Mariusz Astasiewicz
radca prawny
