Według najnowszego badania Insurance Europe ponad jedna trzecia Europejczyków nie oszczędza na swoją emeryturę. Brak odpowiednich oszczędności może prowadzić do niepewności finansowej i obniżenia jakości życia, a nadmierna zależność od systemu opieki społecznej zwiększa presję na finanse publiczne, szczególnie w kontekście starzejącego się społeczeństwa.

W obliczu nowych wyzwań stojących przed Komisją Europejską nadszedł czas na krytyczną refleksję nad rolą Europy w rozwiązaniu problemów emerytalnych.

Wyzwania emerytalne

Zmiany demograficzne, takie jak starzenie się populacji oraz spadający wskaźnik aktywnej części populacji w stosunku do emerytów, wywierają silny wpływ na stabilność systemów emerytalnych.

Dodatkowo rynek pracy ulega przemianom – coraz częściej obserwujemy nieliniowe ścieżki kariery, wynikające z przejścia do gospodarek usługowych oraz nowych form zatrudnienia, co wpływa na składki emerytalne i stabilność finansowania.

Brak jednego rozwiązania

Nie istnieje jedno uniwersalne rozwiązanie problemu emerytalnego. Aby zapewnić przyszłym emerytom godziwy standard życia, konieczne są różnorodne działania, które skłonią ludzi do oszczędzania.

Branża ubezpieczeniowa odgrywa kluczową rolę, oferując produkty emerytalne, które uzupełniają państwowe świadczenia. Jednym z kluczowych elementów tych produktów jest gwarancja minimalnego zwrotu, dająca przyszłym emerytom poczucie bezpieczeństwa finansowego, co potwierdza badanie Insurance Europe – dla 44% respondentów najważniejsza jest stabilność finansowa.

Jak zwiększyć liczbę osób oszczędzających?

Rola ubezpieczycieli wykracza poza oferowanie produktów. Firmy ubezpieczeniowe prowadzą kampanie edukacyjne, np. seminaria w miejscach pracy, aby podkreślić korzyści z wczesnego oszczędzania na emeryturę. Jest to kluczowe, ponieważ 14% respondentów badania zadeklarowało, że chciałoby oszczędzać, ale potrzebują więcej informacji.

Cyfryzacja również stwarza nowe możliwości – aplikacje ubezpieczycieli pomagają ocenić sytuację finansową i zaplanować emeryturę.

Rola regulacji i instytucji publicznych

Choć działania ubezpieczycieli są istotne, rozwiązanie problemu emerytalnego wymaga również zaangażowania władz publicznych na poziomie krajowym i europejskim. Istnieją trzy obszary, w których działania te są szczególnie potrzebne: podnoszenie świadomości, automatyczny zapis do systemów oszczędnościowych oraz ulgi podatkowe.

Podnoszenie świadomości ma kluczowe znaczenie. Celem powinno być zapewnienie obywatelom całej Europy dostępu do jasnych i zrozumiałych informacji na temat swoich przyszłych świadczeń emerytalnych, co pozwoli im podejmować świadome decyzje, dostosowane do ich indywidualnej sytuacji. W niektórych krajach taki system już istnieje, jednak w wielu miejscach wciąż go brakuje. Komisja Europejska może odegrać ważną rolę, promując najlepsze praktyki i zachęcając państwa członkowskie do działań w tym zakresie.

Kolejnym krokiem, który powinny rozważyć państwa członkowskie, jest wprowadzenie automatycznych programów zapisu pracowników do systemów oszczędnościowych. Badania wykazują, że osoby automatycznie zapisane do takich systemów częściej decydują się na oszczędzanie. Wprowadzenie takich programów musi jednak uwzględniać specyfikę krajowych systemów emerytalnych.

Nie ma wątpliwości, że większość ludzi potrzebuje zachęt do oszczędzania na emeryturę, a odpowiednio zaprojektowane ulgi podatkowe, w formie odliczeń lub kredytów podatkowych, mogą skutecznie realizować ten cel. Państwa członkowskie powinny zapewnić, że posiadają odpowiednie bodźce fiskalne, aby zachęcić wszystkich obywateli – niezależnie od ich sytuacji życiowej – do oszczędzania na starość.

Luka w oszczędnościach emerytalnych

Niedawne badanie Global Federation of Insurance Associations (GFIA) wykazało, że luka w oszczędnościach emerytalnych jest największym wyzwaniem w skali globalnej – szacuje się, że brakuje ok. 1 bln dol. rocznie, aby zaspokoić potrzeby emerytalne. Ten oszałamiający wynik wskazuje, że rozwiązanie tego problemu wymaga współpracy wszystkich interesariuszy – obywateli, dostawców emerytur oraz władz publicznych.

Z perspektywy europejskiej poszczególne państwa członkowskie nadal będą odgrywać kluczową rolę w tej dziedzinie, jednak nie ulega wątpliwości, że ważna rola do odegrania jest również na poziomie unijnym.

OIPE – możliwości i wyzwania

Raport z 2024 r., przygotowany przez byłego premiera Włoch Enrica Lettę, porusza kilka istotnych kwestii dotyczących branży ubezpieczeniowej. Jedną z nich jest propozycja utworzenia produktu oszczędnościowego o automatycznym zapisie w UE. Raport odnosi się także do „rozczarowującej” wydajności Ogólnoeuropejskiego Indywidualnego Produktu Emerytalnego (OIPE; ang. pan-European Personal Pension Product, PEPP) i postuluje uproszczenie oraz usprawnienie tego systemu.

Od wprowadzenia rozporządzenia OIPE ponad dwa lata temu tylko jeden dostawca zaoferował OIPE na rynku UE, i to w ograniczonej liczbie państw członkowskich. To potwierdza obawy branży co do praktycznej wykonalności tego rozwiązania.

Branża ubezpieczeniowa apeluje do decydentów o realizm w ocenie potencjału OIPE jako sposobu na gromadzenie oszczędności w całej Europie. Aby OIPE mogło zyskać na popularności, konieczne są znaczne reformy, w tym zmiana limitu opłat z obecnego 1%, który sprawia, że oferowanie OIPE jest trudne, zwłaszcza biorąc pod uwagę liczne wymogi stawiane dostawcom.

Rekomendacje i przyszłe działania

Konieczne są zmiany w systemie OIPE, aby zniwelować istniejące bariery. Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (EIOPA) zaproponował kilka reform, które mogłyby zostać wdrożone przed przeglądem OIPE w 2027 r. Obejmują one m.in. łączenie programów pracowniczych i indywidualnych, skoncentrowanie się na stosunku jakości do ceny (zamiast sztywnych limitów opłat) oraz dopasowanie przepisów podatkowych między państwami członkowskimi.

Bez znaczących zmian OIPE pozostanie bardziej teoretycznym konceptem niż rzeczywistością dla większości Europejczyków. Branża ubezpieczeniowa jest gotowa na współpracę z Komisją Europejską, EIOPA oraz innymi interesariuszami w celu opracowania lepszych rozwiązań w zakresie zapewnienia adekwatności emerytur dla wszystkich.

Laurent Doubrovine
przewodniczący Komitetu Ubezpieczeń Osobowych w Insurance Europe, szef ds. partnerstw i rozwoju biznesu korporacyjnego w Société Générale Assurances, Francja