Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury zrealizowała projekt badawczy pod nazwą Standaryzacja wysokości zadośćuczynień za krzywdę spowodowaną śmiercią osoby najbliższej (art. 446 § 4 k.c.).
Przechodząc od ogółu do szczegółu, w pierwszej kolejności należy sięgnąć do przepisu 446 § 4 Kodeksu cywilnego, w myśl którego: Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Jest to jedyny przepis stanowiący o zasadach przyznawania zadośćuczynienia w tego rodzaju sprawach. Należy sobie zatem zadać pytanie, co ustawodawca miał na myśli, wskazując, że suma zadośćuczynienia ma być odpowiednia, jakie kryteria należy spełnić, aby ową sumę uzyskać, jakie dowody przedstawić? Z tym pytaniem zmierzyć się muszą zarówno sądy orzekające, profesjonalni pełnomocnicy, jak również sami poszkodowani. Jakkolwiek omawiany przepis nie wskazuje kryteriów dotyczących owej odpowiedniej sumy, to w judykaturze tego rodzaju kryteria zostały wypracowane.
Według definicji Słownika języka polskiego PWN odpowiedni oznacza spełniający wymagane warunki.
Odpowiednia suma zadośćuczynienia powinna odzwierciedlać w pełni rozmiar doznanej krzywdy, tj. stopień cierpień fizycznych i psychicznych, ich intensywność, czas trwania, nieodwracalność następstw i inne okoliczności, których nie sposób wymienić wyczerpująco.
Odpowiedni, znaczy spełniający wymagane warunki
Bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego warunki te wypracowało, jednak rozpiętość kwot przyznawanych przez sądy w tego typu sprawach jest znaczna. Celem dokonania standaryzacji wysokości przyznawanych zadośćuczynień powołano zespół złożony z reprezentantów Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, sędziów oraz przedstawicieli doktryny. Zespół poddał analizie akta poszczególnych spraw w aktualnej liczbie 2324.
Badania aktowe skutkowały pozyskaniem określonego rodzaju danych w postaci m.in. wysokości żądanego i zasądzonego zadośćuczynienia, rodzaju i stopnia relacji pomiędzy powodem a zmarłym czy okoliczności towarzyszących śmierci i żałobie. Pozyskane dane umożliwiły wypracowanie narzędzia informatycznego dostępnego na stronie internetowej Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury.
Do udostępnionego formularza należy wpisać informacje, takie jak m.in. płeć powoda, wiek powoda i zmarłego, wspólne zamieszkiwanie, stopień pokrewieństwa pomiędzy powodem a zmarłym (lub jego brak), stopień bliskości relacji, staż małżeński, rok wniesienia pozwu, rok wydania wyroku. Po zaznaczeniu wskazanych kryteriów, przedstawionych w formie tabel, system wskazuje konkretny wyrok lub wyroki. Jest możliwość zapoznania się z wytypowanymi przez system wyrokami poprzez kliknięcie w ikonę złącznika. Dowiemy się ponadto, jaka jest najniższa i najwyższa kwota przyznanego zadośćuczynienia, jak również jaka wartość stanowi medianę.
Cel stworzenia narzędzia został określony jako standaryzacja, czyli wprowadzenie jednolitych norm w tego rodzaju sprawach.
Jaki to ma skutek z punktu widzenia praktyka?
Przyjmując założenie, zgodnie z którym kwoty przyznawane w przedmiotowych sprawach powinny zostać ujednolicone, sąd orzekający w zawisłej przed nim sprawie stoi przed niebagatelnym wyzwaniem, jakim jest zasądzenie odpowiedniej sumy zadośćuczynienia na podstawie całokształtu procedowanej materii a dążeniem do ujednolicenia kwot przyznawanych w podobnych rozstrzygnięciach.
Choć twórcy projektu nie mieli na celu wkraczania w swobodę orzekania sądów i niedozowaną dyskrecjonalną władzę sędziego, skorzystanie przez sąd z narzędzia wprowadza pewną „nutę niepewności” dla stron procesu. Należy bowiem mieć na względzie, że kwota zadośćuczynienia zostaje ustalona w konkretnym procesie, na podstawie przedstawionych dowodów, zwłaszcza dowodów osobowych czy opinii biegłych psychologów i psychiatrów. W postępowaniu cywilnym nie jest rolą sądu poszukiwanie danych wnioskowanych przez strony.
Upraszczając, gdyby w konkretnej sprawie sąd orzekający oparł się w głównej mierze na zaproponowanej standaryzacji, czy tego typu wyrok miałby szansę ostać się w postępowaniu apelacyjnym? Na tak postawione pytanie należy udzielić odpowiedzi przeczącej. W systemie prawa kontynentalnego nie obowiązują precedensy, na których oparty jest system common law.Należy oczywiście mieć na względzie aktualne linie orzecznicze wypracowane w poszczególnych zagadnieniach, jednak nie powinny one pozbawiać sądów pełnej swobody orzekania, wykładnia poszczególnych zagadnień na przestrzeni lat ewoluuje i linia orzecznicza może ulec zmianie.
Reasumując
Narzędzie informatyczne dostępne na stronach Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury z pewnością może być skutecznie wykorzystywane w sporach o zadośćuczynienie, o ile nie do końca przez sądy orzekające, to z pewnością przez profesjonalnych pełnomocników.
Zespół ekspertów Kancelarii Prawniczej Maciej Panfil i Partnerzy Spółka Komandytowa niejednokrotnie prowadził tego rodzaju sprawy. W szczególności w przypadku śmierci poniesionej w wypadku komunikacyjnym i powstałego w związku z tym zdarzeniem roszczenia o zadośćuczynienie, reprezentując liczne TU będące liderami w branży na polskim rynku.
Skorzystanie z narzędzia w tego typu sprawach pozwala na rekomendowanie klientom najlepszych rozwiązań w postaci kontynuacji sporu czy też zakończenia sprawy ugodą. Skuteczna rekomendacja pozwala na ograniczenie ponoszenia kosztów ekspertyz biegłych sądowych, a contrario w przypadku zgłoszenia zbyt wygórowanej sumy roszczenia skorzystanie z narzędzia udostępnionego na stronach KSSiP nakreśli możliwą do zasądzenia kwotę i będzie stanowiło wskazówkę do kierunku kontynuacji sporu.
Lidia Cyranowska-Miszkurka
radca prawny
kierownik Działu Sądowego – Departament Commercial
Kancelaria Prawnicza Maciej Panfil i Partnerzy
