Ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność także wtedy, gdy zaspokojenie poszkodowanego przez sprawcę szkody nastąpiło na podstawie wyroku sądu karnego. Tak uznał Sąd Najwyższy – Izba Cywilna w wyroku z 29 listopada 2023 r.

Sprawca szkody, który zawarł umowę ubezpieczenia OC i spełnił swoje świadczenie nałożone na niego wyrokiem karnym na podstawie art. 46 § 1 k.k., może dochodzić od ubezpieczyciela zwrotu zapłaconej kwoty – wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku (sygn. akt II CSKP 1557/22).

Wyrok karny, a nie orzeczenie sądu cywilnego

Orzeczenie zapadło na kanwie następującego stanu faktycznego. Ubezpieczony sprawca spowodował wypadek samochodowy, w wyniku którego zginęły dwie dziewczynki. Prawomocnym wyrokiem sądu karnego sprawca został skazany na karę pozbawienia wolności, a ponadto zasądzone zostały od niego na rzecz każdego z rodziców zmarłych dziewczynek zadośćuczynienia pieniężne w wysokości po 50 tys. zł, tj. w łącznej kwocie 200 tys. zł.

Sprawca był ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego. W czasie odbywania kary pozbawienia wolności środki pozwalające na zapłacenie zadośćuczynienia w kwocie 100 tys. zł pozyskała żona sprawcy, zawierając kilka umów pożyczek, zaś pozostałą kwotę 100 tys. zł zapłacili jego rodzice. Po zapłacie zadośćuczynienia sprawca wezwał ubezpieczyciela do zapłaty kwoty 200 tys. zł, która została zapłacona tytułem zadośćuczynienia, ten jednak odmówił wypłaty.

Wobec odmowy spełnienia świadczenia przez ubezpieczyciela powód wystąpił do sądu z powództwem o zapłatę kwoty 200 tys. zł na podstawie art. 34 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.

Brak uszczerbku w majątku

Sąd I instancji uwzględnił powództwo w całości i zasądził od ubezpieczyciela kwotę 200 tys. zł na rzecz powoda. Od wyroku Sądu Okręgowego apelację złożył jednak pozwany ubezpieczyciel. 

Rozpoznając apelację, Sąd Apelacyjny wskazał, że Sąd I instancji trafnie przyjął, że ubezpieczony sprawca może dochodzić od ubezpieczyciela odszkodowania, jeśli był obowiązany do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem pojazdu mechanicznego szkodę. Sąd II instancji zwrócił jednak uwagę, że Sąd Okręgowy błędnie uznał, że powód poniósł uszczerbek w majątku wskutek zaspokojenia przez żonę roszczeń poszkodowanych w wypadku. Nie sposób bowiem uznać, że zapłata kwoty 100 tys. zł przez żonę powoda była udzieloną mu pożyczką, a konieczność zwrotu przez żonę powoda pożyczek udzielonych jej na ten cel spowoduje, że także powód będzie musiał zwrócić pieniądze żonie do jej majątku osobistego, ponieważ aby sprawca wypadku mógł skutecznie stać się w miejsce żony dłużnikiem pożyczkodawców, musiałby zawrzeć z małżonką pisemną umowę przejęcia długu, do czego nigdy nie doszło. Sąd Apelacyjny zmienił więc zaskarżony wyrok i zasądził na rzecz powoda od ubezpieczyciela kwotę 100 tys. zł.

Od wyroku Sądu II instancji skargę kasacyjną złożył powód, zarzucając, że orzeczenie to zostało wydane z naruszeniem prawa materialnego, to jest art. 34 ust. 1 w związku z art. 38 ust. 1 o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych przez błędną wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji przyjęcie, iż skoro zapłata kwoty 100 tys. zł tytułem zadośćuczynienia nie nastąpiła kosztem majątku powoda, to nie ma on legitymacji do dochodzenia tej kwoty od pozwanego z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC ppm.

Rozstrzygnięcie korzystne dla ubezpieczonych

Rozpoznając skargę kasacyjną złożoną przez powoda, Sąd Najwyższy podzielił stanowisko zaprezentowane już w uchwale Sądu Najwyższego z 13 lipca 2011 r. sygn. III CZP 31/11, zgodnie z którym sprawca wypadku komunikacyjnego, wobec którego zastosowano środek karny polegający na obowiązku naprawienia szkody (czy zapłacie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę), może domagać się od ubezpieczyciela – na podstawie umowy ubezpieczenia OC ppm za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów – zwrotu świadczenia zapłaconego na rzecz pokrzywdzonego.

Sąd Najwyższy podkreślił, że sprawca szkody, który zawarł umowę ubezpieczenia OC i spełnił świadczenie nałożone na niego wyrokiem karnym, może dochodzić od ubezpieczyciela zwrotu zapłaconej kwoty, ponieważ wykonanie orzeczonego przez sąd w sprawie karnej obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej deliktem stanowiącym jednocześnie czyn zabroniony prowadzi do zaspokojenia tych roszczeń, których pokrzywdzony mógłby dochodzić w postępowaniu cywilnym bezpośrednio od sprawcy szkody. 

Sąd Najwyższy wprost wskazał: okoliczność, że odpowiedzialność cywilnoprawna zrealizowana została nie na podstawie orzeczenia wydanego w sprawie cywilnej, lecz na podstawie orzeczenia wydanego przy rozstrzyganiu o odpowiedzialności prawnokarnej sprawcy, nie jest argumentem na rzecz niemożliwości dochodzenia przez sprawcę szkody, który ją naprawił, roszczenia od ubezpieczyciela.

Sąd Najwyższy wskazał również, że obowiązek ubezpieczyciela w tym zakresie ma swoją podstawę w umowie i ustawie i nie mają przy tym znaczenia stosunki sprawcy szkody z innymi osobami, które na podstawie różnych umów wsparły go finansowo, aby był w stanie zrealizować obowiązek zapłaty zadośćuczynienia.

Bez znaczenia, czy jest to wyrok sądu cywilnego czy karnego

Niewątpliwie należy zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, że zaspokojenie poszkodowanego przez ubezpieczonego, także wtedy, gdy stanowi podporządkowanie się orzeczeniu wydanemu przez sąd karny, oznacza, że sprawca wykonał cywilnoprawny obowiązek odszkodowawczy.

Art. 34 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych stanowi, że z ubezpieczenia OC ppm przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem są śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia.

Z żadnego jednak przepisu nie wynika wykluczenie odpowiedzialności ubezpieczyciela w wypadku, w którym obowiązek naprawienia szkody orzeczony został w wyroku karnym, co wskazuje, że wykonanie przez sprawcę orzeczonego wobec niego środka karnego w postaci np. zapłaty zadośćuczynienia czy naprawienia szkody nie pozbawia go możliwości wystąpienia przeciwko ubezpieczycielowi z roszczeniem regresowym na podstawie umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. W takiej sytuacji zaś odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń rozpoczyna się już z chwilą zawarcia umowy i zapłacenia składki ubezpieczeniowej lub jej pierwszej raty.

Magdalena Łopatko
Woźnicki Węgliński Łopatko Restrukturyzacje sp. z o.o.