Wysokość odszkodowania z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych powinna odpowiadać przeciętnym kosztom naprawy na lokalnym rynku, z uwzględnieniem możliwych do uzyskania przez poszkodowanego ulg i rabatów. Chyba że skorzystaniu z tych ostatnich sprzeciwia się jego uzasadniony interes – uznał Sąd Najwyższy.

Uchwała SN została podjęta na wniosek Rzecznika Finansowego. W wystąpieniu z 30 sierpnia 2022 r. zwrócił się on o podjęcie uchwały mającej na celu rozstrzygnięcie istniejących w orzecznictwie sądów rozbieżności w wykładni przepisów prawa w zakresie dopuszczalności stosowania w ustalaniu odszkodowania z OC ppm. rabatów i upustów stosowanych w sieciach partnerskich zakładów ubezpieczeń. RzF przedstawił Sądowi Najwyższemu następujące zagadnienie prawne:

„Czy zakład ubezpieczeń może ustalić odszkodowanie przysługujące poszkodowanemu z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych z uwzględnieniem ulg i rabatów na usługi naprawcze, części i materiały służące do naprawy pojazdu, wynikających z przedłożonej oferty, a możliwych do uzyskania w współpracującym z tym zakładem ubezpieczeń podmiotem gospodarczym, wskazując na spoczywające na poszkodowanym (uprawnionym do odszkodowania) obowiązki zapobieżenia zwiększeniu się szkody oraz współdziałania wierzyciela z dłużnikiem przy wykonaniu zobowiązania? (art. 362 k.c., art. 16 ust. 1 pkt. 2 u.u.o. i art. 826 § 1 k.c. w zw. z art. 354 § 2 k.c.)”.

W odpowiedzi siedmioosobowy skład SN w Izbie Cywilnej podjął następującą uchwałę:

1. Jeżeli poszkodowany poniósł już koszty naprawy pojazdu lub zobowiązał się do ich poniesienia, wysokość odszkodowania z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych powinna odpowiadać tym kosztom, chyba że w danych okolicznościach są one oczywiście nieuzasadnione; wysokość odszkodowania nie zależy od ulg i rabatów możliwych do uzyskania przez poszkodowanego od podmiotów współpracujących z ubezpieczycielem.
2. Jeżeli poszkodowany nie poniósł jeszcze kosztów naprawy pojazdu ani nie zobowiązał się do ich poniesienia, wysokość odszkodowania z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych powinna odpowiadać przeciętnym kosztom naprawy na lokalnym rynku, z uwzględnieniem możliwych do uzyskania przez poszkodowanego ulg i rabatów, chyba że skorzystaniu z tych ulg i rabatów sprzeciwia się jego uzasadniony interes (sygn. sprawy III CZP 142/22).

Pierwsze podejście SN

Najnowszy werdykt jest kolejnym rozstrzygnięciem SN dotyczącym rabatów i upustów. Kwestia ta stała się bowiem przyczyną ostrego sporu pomiędzy Komisją Nadzoru Finansowego a branżą ubezpieczeniową. W obowiązującej od 1 listopada 2022 r. nowej wersji rekomendacji dotyczących likwidacji szkód z ubezpieczeń komunikacyjnych znalazła się bowiem rekomendacja 17.3, według której przy ustalaniu należnego świadczenia zakład ubezpieczeń nie może powoływać się na rabaty lub upusty obowiązujące we współpracujących z nim warsztatach naprawczych i punktach sprzedaży. W ocenie Polskiej Izby Ubezpieczeń rekomendacja rodziła ryzyko utraty kontroli nad kosztami przez ubezpieczycieli.

Wątpliwości miał też Sąd Okręgowy w Warszawie, który w marcu 2022 roku przedstawił SN zagadnienie prawne o następującej treści: „Czy zakład ubezpieczeń może obniżyć należne odszkodowanie przysługujące z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów o rabaty oraz ulgi na części i materiały służące do naprawy pojazdu, możliwe do uzyskania w ramach współdziałania poszkodowanego z ubezpieczycielem w zakresie likwidacji szkody z odpowiedzialności cywilnej sprawcy szkody w procesie naprawy pojazdu (art. 362 k.c. w zw. z art. 354 § 2 k.c.)?”.

6 października trzyosobowy skład Sądu Najwyższego w Izbie Cywilnej orzekł, że odszkodowanie przysługujące od zakładu ubezpieczeń na podstawie OC ppm. za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów obejmuje wyłącznie niezbędne i ekonomicznie uzasadnione koszty naprawy.

Bez automatyzmu stosowania rabatów i upustów…

Uzasadniając treść podjętej uchwały SN wskazał, że w formule niezbędnych i ekonomicznie uzasadnionych kosztów naprawy nie mieści się jakikolwiek automatyzm, a zwłaszcza jednoznaczne i odgórne przesądzenie, iż odszkodowanie przysługujące od zakładu ubezpieczeń z umowy OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ich ruchem może być każdorazowo obniżone o rabaty oraz ulgi na części i materiały służące do naprawy. Jednocześnie Sąd Najwyższy zastrzegł, że nie można z góry wykluczyć możliwości uwzględnienia powyższych, o ile na podstawie okoliczności konkretnej sprawy będzie można przyjąć, iż mieszczą się one czy wręcz współkształtują niezbędne i ekonomicznie uzasadnione koszty naprawy.

…ale w niektórych sytuacjach są one dozwolone

„Kwestia ta należy generalnie do materii postępowania dowodowego, powinna być ustalona przez sąd, ze szczególnym uwzględnieniem wniosków wynikających z opinii biegłego. Niezbędne jest ustalenie, czy faktycznie ceny z uwzględnieniem rabatów i ulg są stosowane przez ubezpieczyciela na rynku lokalnym, zaś możliwość skorzystania z nich przez poszkodowanego nie jest związana z jakimiś szczególnymi trudnościami. Ocena w tym zakresie powinna być ostrożna. Nie można nie zauważyć, że odwoływanie się do rzekomych rabatów i ulg może stanowić łatwy sposób na sztuczne obniżenie odszkodowania należnego poszkodowanemu, jak też godzić w jego prawo wyboru sposobu likwidacji szkody czy też w prawo podjęcia decyzji, aby samochodu w ogóle nie naprawiać. Z drugiej strony nie można zupełnie wykluczyć możliwości uwzględnienia rabatów i ulg w określonych okolicznościach sprawy” – czytamy w uzasadnieniu.

Ochrona interesu w rozsądnych granicach

Sąd Najwyższy zaznaczył, że w jego orzecznictwie podkreśla się konieczność utrzymania ochrony interesów poszkodowanego w rozsądnych granicach. Dlatego zatem, jeśli ceny z uwzględnieniem rabatów i ulg są faktycznie stosowane przez zakład ubezpieczeń za pośrednictwem współpracującej z nim i dostatecznie rozbudowanej na rynku lokalnym sieci warsztatów naprawczych i sklepów z częściami zamiennymi, to mogą one stanowić niezbędne i ekonomicznie uzasadnione koszty naprawy. SN zaakcentował też, że niezbędność i zasadność ekonomiczna kosztów naprawy pojazdu stanowią górną granicę zakresu świadczenia odszkodowawczego. Poszkodowany bowiem nie może uzyskać odszkodowania w wysokości, która czyniłaby go bezpodstawnie wzbogaconym (sygn. sprawy: III CZP 119/22).

Artur Makowiecki

news@gu.com.pl