Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego przedstawiła wniosek o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa występującej w orzecznictwie SN w zakresie dotyczącym tego, czy osobom bliskim poszkodowanego przysługuje zadośćuczynienie pieniężne. Kwestię ich uprawnienia do zadośćuczynienia rozstrzygnie skład połączonych Izb Sądu Najwyższego: Cywilnej oraz Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Dzięki temu uchwała zyska moc zasady prawnej.
Połączone izby odpowiedzą na następujące pytanie prawne: „Czy w sytuacji, gdy wskutek czynu niedozwolonego doszło do ciężkiego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, którego konsekwencją jest niemożność nawiązania lub kontynuowania typowej więzi rodzinnej, osobom bliskim poszkodowanego przysługuje zadośćuczynienie pieniężne?”.
W sprawie będącej przedmiotem pytania prawnego chodzi o przypadki obejmujące tzw. stany terminalne czy wegetatywne, czyli takie, w których poszkodowany żyje, ale nie ma z nim żadnego kontaktu lub jest on mocno ograniczony, a leczenie nie rokuje znaczącej poprawy. Bliscy zajmują się taką osobą, gdyż często jest ona całkowicie niezdolna do samodzielnej egzystencji. Taka sytuacja ma też wpływ na życie członków rodziny, szczególnie dzieci. Eksperci powoływani w procesach sądowych wykazują, że pozostawanie rodzica w stanie wegetatywnym wpływa na rozwój psychiczny dzieci i prowadzi do trudności adaptacyjnych, emocjonalnych i uczuciowych. Zdaniem Rzecznika Finansowego takie sytuacje stanowią bezspornie przykład naruszenia dóbr osobistych osób bliskich w postaci więzi rodzinnej i emocjonalnej, co w opinii RzF zasługuje na zadośćuczynienie pieniężne.
Rozbieżności w orzecznictwie SN
27 marca 2018 r. Izba Cywilna SN podjęła uchwałę z wniosku Rzecznika Finansowego (III CZP 36/17) oraz w dwóch innych sprawach dotyczących tego samego problemu (III CZP 69/17 i III CZP 60/17). Konstatacja wszystkich trzech uchwał była jasna: sąd może przyznać zadośćuczynienie za krzywdę osobom najbliższym poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu. Półtora roku później okazało się jednak, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego powstały rozbieżności w wykładni art. 446 § 4 k.c. oraz art. 448 k.c. dotyczącej tej kwestii. Ujawniły się one w uchwale Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN z 22 października 2019 r. (sygn. akt I NSNZP 2/19). Zajęła ona zupełnie przeciwstawne stanowisko do przedstawionego wcześniej przez IC SN.
– Stanowisko Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych było zaskakujące, bo problem wydawał się już bezdyskusyjnie rozstrzygnięty. Dlatego 13 grudnia 2019 r. złożyłem wniosek o uchwałę SN mającą na celu rozstrzygnięcie rozbieżności. Zaproponowałem też rozważenie skierowania sprawy do rozpatrzenia przez pełen skład SN, skład połączonych Izb lub skład całej izby – przypomniał dr hab. Mariusz Jerzy Golecki, Rzecznik Finansowy. Poinformował również, że z sygnałów do niego docierających wynika, że stanowisko Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych spowodowało wstrzymanie się ubezpieczycieli z przyznawaniem zadośćuczynień. Również tych, którzy kierując się wytycznymi Izby Cywilnej, wcześniej realizowali wypłaty. Niektóre sądy również zawiesiły postępowania do czasu rozstrzygnięcia rozbieżności.
Nieco wcześniej (w październiku 2019 r. – AM) z powodu rozbieżności powstałej wskutek uchwały IKNiSP SN z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego zwrócił się Rzecznik Praw Pacjenta, Bartłomiej Chmielowiec.
– Doszło do niepokojącej rozbieżności w orzecznictwie, która wymaga pilnego rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy. Osoby, które już dochodzą lub zamierzają dochodzić roszczeń, jak i podmioty ponoszące odpowiedzialność odszkodowawczą i ich ubezpieczyciele powinny mieć pewność co do tego, jaka wykładnia prawa jest stosowana przez sądy. Znaczenie przedstawionego zagadnienia uzasadnia przy tym w mojej ocenie, by uchwała w tej sprawie została wydana w odpowiednio szerokim składzie, dzięki czemu miałaby ona moc zasady prawnej. To zaś jednoznacznie przetnie wątpliwości i zapewni spójność rozstrzygania sporów przez sądy – tłumaczył wówczas Bartłomiej Chmielowiec.
SN przejmuje inicjatywę
Interwencje obu Rzeczników odniosły skutek: Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego przedstawiła wniosek o rozstrzygnięcie powyższego zagadnienia prawnego przez skład połączonych IC oraz IKNiSP SN. Termin posiedzenia składu połączonych izb w celu rozpoznania wniosku wyznaczony został na dzień 25 marca 2021 r. Posiedzeniu przewodniczyć będzie Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego. Na sprawozdawców wyznaczeni zostali sędziowie Marcin Krajewski z Izby Cywilnej oraz Marcin Łochowski z Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych.
– Cieszę się z takiej decyzji, bo w ten sposób sąd rozwieje wszelkie wątpliwości dotyczące uprawnień takich osób. Z mojego punktu widzenia to kwestia niezwykle istotna. Mamy tu przecież do czynienia z osobami szczególnie doświadczonymi przez los – mówi Mariusz Jerzy Golecki.
Artur Makowiecki
news@gu.home.pl
