Adwokat, po łacinie advocatus, oznacza wzywany na pomoc, niosący pomoc. Używając języka bardziej prawniczego, adwokat to prawnik z wykształcenia, świadczący pomoc prawną, w szczególności polegającą na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów różnych aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami.
Z funkcji reprezentowania przed sądem, rzadziej urzędem, jest adwokat powszechnie bardziej znany. Dlatego adwokatów nazywa się potocznie – choć nieprecyzyjnie – obrońcami sądowymi oraz mecenasami. Tytuł „mecenasa” nie jest tytułem zawodowym, tylko zwrotem grzecznościowym.
W Polsce zawód adwokata wykonywany jest obecnie na podstawie ustawy z 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 2019, poz. 1513, tekst jednolity).
Adwokaci mogą wykonywać swój zawód: indywidualnie w ramach kancelarii adwokackiej, w zespołach adwokackich, np. w formie spółek cywilnych lub osobowych, np. komandytowych. Natomiast nie mogą prowadzić swojej działalności, zakładając spółki kapitałowe: z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjne.
Adwokat musi mieć ukończone wyższe magisterskie studia prawnicze, odbyć trudną, minimum trzyletnią aplikację adwokacką w formie praktyki w adwokaturze oraz zdać egzamin adwokacki.
Osoby posiadające tytuł naukowy profesora lub stopień naukowy doktora habilitowanego w dziedzinie nauk prawnych są zwolnione z konieczności odbycia aplikacji i zdawania egzaminu adwokackiego.
Natomiast adwokaturę w Polsce stanowi ogół adwokatów i aplikantów adwokackich. Prawo wykonywania zawodu adwokata ma tylko ten, kto spełnił wszystkie wymogi określone prawem i został wpisany na listę adwokatów przez okręgową radę adwokacką.
Adwokat a radca prawny
Bardzo często nie rozróżniamy w praktyce zawodu adwokata od radcy prawnego, zwłaszcza po korektach ich uprawnień. Dlatego kilka wyjaśnień na ten temat, a o ubezpieczeniu radców prawnych napiszę w oddzielnym materiale.
Adwokat i radca prawny to tytuły zawodowe przyznawane osobom, które ukończyły pięcioletnie magisterskie studia prawnicze, odbyły trzyletnią aplikację radcowską lub adwokacką prowadzoną przez ich samorządy zawodowe, a następnie zdały egzamin zawodowy przeprowadzany przez Ministerstwo Sprawiedliwości i uzyskały wpis na listę radców prawnych lub adwokatów.
Oba te tytuły zawodowe są równoważne, znajdują się pod ochroną prawną i uprawniają do reprezentowania osób fizycznych, osób prawnych i jednostek organizacyjnych przed wszystkimi sądami, w każdego rodzaju sprawach: karnych, cywilnych, rodzinnych, administracyjnych, karno-skarbowych itd.).
Dla przypomnienia, na sali sądowej radcowie prawni noszą togi z niebieskim żabotem, natomiast adwokaci z zielonym. Zgłaszane są wnioski, aby oba te zawody – ze względu na zbieżność zadań i kompetencji – połączyć w jednej izbie samorządowej.
Kancelarię adwokacką lub kancelarię radcy prawnego mogą prowadzić tylko osoby posiadające te tytuły zawodowe i jest to chronione prawem.
W praktyce spotykamy jednak podobne, ale różne kancelarie prawne, kancelarie odszkodowawcze (szczególnie w ubezpieczeniach) czy kancelarie doradztwa podatkowego. W tych kancelariach usługi świadczą prawnicy niebędący adwokatami lub radcami prawnymi i wynikają z tego faktu bardzo istotne różnice i konsekwencje dla osób korzystających z ich usług. Najważniejsza jest ta, że prawnik oferujący usługi w ramach takiej kancelarii nie może reprezentować klienta przed żadnym sądem.
Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej
Jednym z ważnych instrumentów ochronnych jest obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej adwokatów. Każdy adwokat wykonujący zawód podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności polegających na świadczeniu szeroko pojętej pomocy prawnej.
Obowiązek posiadania przez adwokatów obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przewidziany jest w ustawie Prawo o adwokaturze oraz wynika z przepisów Ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.
Zakres obowiązkowego ubezpieczenia OC adwokatów został określony w rozporządzeniu ministra finansów z 11 grudnia 2003 r. (DZ.U. z 2003 r., nr 217, poz. 2134) i obejmuje odpowiedzialność cywilną ubezpieczonego adwokata za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym oraz powstałe w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, o ile są one następstwem zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia określonym na polisie.
Ubezpieczenie to obejmuje ponadto szkody wyrządzone w ramach wykonywanego zawodu powstałe w wyniku rażącego niedbalstwa i dotyczy to nie tylko samego ubezpieczonego, ale również osób, za które ponosi on odpowiedzialność, np. pracowników kancelarii.
Obok rozporządzenia MF także ustawa Prawo o adwokaturze w art. 8a i 8b określa wymogi tego ubezpieczenia. Wynika z nich, że każdy adwokat podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności zawodowych.
W praktyce powyższy obowiązek oznacza, że adwokat czynny zawodowo (nie obowiązuje adwokatów niewykonujących zawodu, np. emerytów) zobowiązany jest do posiadania ważnej polisy OC na wypadek popełnienia ewentualnych błędów przy wykonywaniu zawodu adwokata i wyrządzenia tym samym szkody reprezentowanemu klientowi.
Obowiązek ubezpieczenia OC powstaje w ciągu 30 dni od dnia wpisu na listę adwokatów i nie później niż w dniu poprzedzającym dzień rozpoczęcia wykonywania przez ubezpieczonego czynności, o których mowa w art. 4 ust. 1 ustawy z 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze.
Minimalna suma gwarancyjna ubezpieczenia OC, w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte umową ubezpieczenia OC, wynosi równowartość w złotych 50 000 euro. Suma ubezpieczenia w złotych jest ustalana przy zastosowaniu kursu średniego euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski po raz pierwszy w roku, w którym umowa ubezpieczenia została zawarta.
Do 2011 r. każdy z adwokatów zawierał indywidualne umowy ubezpieczenia lub korzystał z pomocy okręgowych rad adwokackich, do których należał. To one co roku negocjowały warunki ubezpieczenia obowiązkowego OC z ubezpieczycielami dla swoich członków. Wywiązanie się z tego obowiązku, zgodnie z ustawą Prawo o adwokaturze, kontrolował samorząd adwokacki i każdy musiał co roku przedstawić dowód ubezpieczenia w postaci kopii polisy.
Od 2011 r. obowiązek ten przejęła Naczelna Rada Adwokacka i to ona zawiera umowę generalną ubezpieczenia swoich członków – adwokatów. Umowa generalna zawierana jest na trzy lata i obecnie (do 2021 r.) jest zawarta z STU ERGO Hestia SA (wcześniej PZU SA i Warta TUiR SA).
Warunki ubezpieczenia całej grupy zawodowej w kraju w formie ubezpieczenia grupowego są lepsze niż oferowane dla każdego indywidualnie. Między innymi:
- wprowadzono obok minimalnej sumy gwarancyjnej (50 tys. euro) dziesięć dodatkowych sum ubezpieczenia OC obowiązkowego od 100 tys. do 2 mln euro, co eliminuje konieczność zawierania ubezpieczeń nadwyżkowych przy szerszych zakresach ochrony;
- zapewniono bardzo dobre ceny ubezpieczenia: dla przykładu przy SG minimalnej – 120 zł, przy 100 tys. euro – 300 zł, 400 tys. euro – 2400 zł, oraz 2 mln euro – 4 872 zł;
- wszystkie wyższe sumy gwarancyjne (ponad minimalną) są objęte dodatkowym grupowym ubezpieczeniem OC adwokatów (dobrowolne, nadwyżkowe) z sumą na jedno i wszystkie zdarzenia i każdego adwokata na 250 tys. euro.
Dodatkowo oferta tego ubezpieczenia obejmuje automatycznie inne dodatkowe rozszerzenia w każdym wariancie dla każdego adwokata nieodpłatnie, czyli bez dodatkowych kosztów.
Oferta jest bardzo atrakcyjna dla każdego adwokata, przy bardzo łatwym dostępie (akces do ubezpieczenia grupowego, najczęściej przy wpisie na listę zawodu), dlatego prawie nie występują ubezpieczenia indywidualne tego OC. Praktycznie adwokat opłaca tylko składkę, a szkody likwiduje broker.
Pomimo najlepszej staranności, przestrzegania wszystkich norm i zasad etyki, zdarzają się w praktyce błędy i włączana jest odpowiedzialność ubezpieczycieli. Obowiązkowe zawodowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej, ale także nadwyżkowe, są więc bardzo potrzebne i przydatne.
dr Stanisław Kuta
doradca zarządu
Alwis & Secura
