Każde ubezpieczenie ma istotną wadę – trzeba za nie płacić. To nie jedyna jego wada. Bywa bowiem, że takim ubezpieczeniem przyjdzie zapłacić za swoje zobowiązania. Co do zasady jednak, wyrażonej w art. 831 § 1 pkt 5 Kodeksu cywilnego, nie podlegają egzekucji świadczenia z ubezpieczeń osobowych oraz odszkodowania z ubezpieczeń majątkowych, w granicach określonych w drodze rozporządzenia przez ministrów finansów i sprawiedliwości.
Zasada nie dotyczy egzekucji mającej na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów.
Mowa o Rozporządzeniu Ministra Finansów oraz Sprawiedliwości z 4 lipca 1986 r. w sprawie określenia granic, w jakich świadczenia z ubezpieczeń osobowych i odszkodowania z ubezpieczeń majątkowych nie podlegają egzekucji.
Według przepisów tego rozporządzenia świadczenia pieniężne z ubezpieczeń osobowych i odszkodowania powiązane z polisami majątkowymi nie podlegają egzekucji w trzech czwartych. Specjalna ochrona dotyczy jednak tylko niewypłaconych świadczeń i odszkodowań.
Uwaga: limit ochrony odszkodowań oraz świadczeń ubezpieczeniowych na poziomie 75% ich wartości nie obejmuje egzekucji alimentów oraz zobowiązań wobec zakładu ubezpieczeń z tytułu niezapłaconej składki.
Oto przykład postępowania w sprawie o zajęcie wierzytelności w polisie ubezpieczeniowej na życie. Prokuratura skierowała do naczelnika urzędu skarbowego zarządzenie o zabezpieczeniu majątkowym na mieniu podejrzanego. Postanowienie dotyczyło zabezpieczenia wykonania kary grzywny i przepadku korzyści majątkowej, łącznie do kwoty 460 tys. zł, poprzez zajęcie środków w ramach polisy grupowej do wysokości 200 tys. zł, tj. zgodnie z potrzebami toczącego się postępowania.
Naczelnik urzędu skarbowego przyjął zarządzenie do realizacji, nadając mu klauzulę o skierowaniu do egzekucji. Zajęcia wierzytelności dokonano w towarzystwie ubezpieczeniowym, a zawiadomienie o zajęciu wraz z odpisem zarządzenia zabezpieczenia doręczono podejrzanemu.
Skarżący zarzucił naruszenie art. 89 § 1 w zw. z art. 164 § 4 w zw. z art. 26 § 1 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 2017 r. poz. 1201 ze zm.) dalej określanej skrótem „u.p.e.a.”. Jego skarga i zażalenie do organu II instancji nie przyniosły jednak spodziewanego skutku. Jako podstawowy zarzut stawiał kwestię dopuszczalności dokonanego zabezpieczenia, podkreślając, że w doktrynie podnosi się, iż nie można dokonać zabezpieczenia majątkowego na polisie (umowie) ubezpieczeniowej. Świadczenie ubezpieczyciela jest bowiem warunkowe, uzależnione od zaistnienia określonego zdarzenia ubezpieczeniowego. Istota zabezpieczenia majątkowego sprowadza się do tego, że ma ono zapewnić wykonanie rozstrzygnięć o charakterze majątkowym.
Polisa nie daje wymaganej pewności z uwagi na element losowości. Skoro więc nie może być przedmiotem zabezpieczenia majątkowego (nie spełnia odpowiednich warunków), to wszystkie dalsze czynności wykonane w wyniku takiego zabezpieczenia (wadliwego zarządzenia zabezpieczenia) także są niedopuszczalne. Katalog wyłączeń zawarty w art. 8 u.p.e.a. nie ma zaś charakteru zamkniętego. Na tej podstawie domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia i umorzenia postępowania w zakresie ww. środka zabezpieczającego.
Sprawą w końcu zajął się sąd administracyjny, który nie zgadzając się ze stanowiskiem skarżącego, podkreślił, że brak jest ustawowego zakazu zajęcia wierzytelności z polisy (umowy) ubezpieczeniowej. Pojęcie „wierzytelności” nie zostało w ustawie egzekucyjnej wyjaśnione (zdefiniowane). Pojęcie to jest zakorzenione w prawie cywilnym i łączyć je należy z prawem zobowiązań.
Wierzytelność jest uprawnieniem wierzyciela domagania się od dłużnika spełnienia świadczenia, zaspokojenia długu. Świadczenie jest zachowaniem dłużnika, które odpowiada treści danego stosunku zobowiązaniowego i służy zaspokojeniu określonego interesu (potrzeby) wierzyciela.
Świadczenie z umowy ubezpieczenia, pomimo że uzależnione od zaistnienia zdarzenia ubezpieczeniowego, nie jest świadczeniem warunkowym, zaś umowny stosunek ubezpieczenia wiąże się z wierzytelnością. Jest to umowa odpłatna, dwustronnie zobowiązująca.
Wierzytelnością uposażonego jest żądanie wypłaty świadczenia pieniężnego w razie zaistnienia określonego zdarzenia ubezpieczeniowego. Dlatego prawidłowo organy uznały ją za „inną wierzytelność”, o której mowa w powołanych wyżej przepisach u.p.e.a.
To, że świadczenie z umowy ubezpieczenia nie było wymagalne w dacie zajęcia wierzytelności i termin ten może nie być konkretnie ustalony, nie oznacza niemożności zajęcia wierzytelności z takiej umowy. Wyłączenia takiego w u.p.e.a. ani innych przepisach nie ma.
Wyłączenia takie w powołanej ustawie się znajdują, ale nie obejmują one wierzytelności z dobrowolnej umowy ubezpieczenia. W art. 8 § 1 pkt 14 u.p.e.a. mowa jest tylko o kwotach otrzymanych z tytułu obowiązkowych ubezpieczeń majątkowych. Tak więc zajęcie zabezpieczające mogło dotyczyć rzeczonej wierzytelności. Z podanych względów skarga została przez sąd oddalona.
Na podstawie: I SA/Rz 1144/18
Sławomir Dąblewski
dablewski@gmail.com
