Jeśli ustawodawca wdroży przepisy unijne wprowadzające nowe, wyższe progi minimalnych sum gwarancyjnych w OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, to w polisach, które funkcjonowały w dniu wejścia w życie nowych regulacji, mają być one podniesione do nowych poziomów – wynika z odpowiedzi Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej na pytanie prejudycjalne Sądu Apelacyjnego w Warszawie.

Sprawa dotyczyła wypadku z października 2010 r., w wyniku którego śmierć poniosło 16 osób, w tym sprawca wypadku. Pół roku później córka jednej z ofiar wystąpiła do ubezpieczyciela sprawcy z roszczeniem o zadośćuczynienie i odszkodowanie za śmierć matki. Powódka otrzymała 47 tys. zł zadośćuczynienia i 5 tys. zł odszkodowania, przy czym zakład poinformował, że doszło do wyczerpania sumy gwarancyjnej. Dlatego kobieta pozwała Skarb Państwa o 78 tys. zł odszkodowania wraz z odsetkami za niepełną transpozycję dyrektywy 2005/14 do polskiego porządku prawnego. Powódka podniosła, że w przypadku prawidłowej transpozycji towarzystwo musiałoby zwiększyć minimalną kwotę sumy gwarancyjnej i  wypłacić na jej rzecz dodatkowe odszkodowanie w wysokości 78 tys. zł. Nieprawidłowa implementacja pozbawiła ją możliwości uzyskania tej kwoty.

Zdaniem kobiety, transpozycja powinna nastąpić w taki sposób, aby od 11 grudnia 2009 r. suma gwarancyjna we wszystkich umowach OC ppm. w przypadku szkód na osobie wynosiła co najmniej 2,5 mln euro na jedno zdarzenie. Tymczasem w  ustawie z dnia 24 maja 2007 r. prawodawca zmienił zakres ochrony poszkodowanych w wypadkach komunikacyjnych, które miały miejsce między 11 grudnia 2009 r. a grudniem 2010 r. w zależności od daty zawarcia umowy ubezpieczenia. W tym okresie funkcjonowały bowiem polisy zawarte zarówno przed pierwszą datą, jak i po niej. Te pierwsze miały sumę gwarancyjną w wysokości 1,5 mln euro, natomiast drugie – 2,5 mln euro.

Skarb Państwa podniósł, że dyrektywa została prawidłowo przetransponowana i że różnica w traktowaniu jest nierozerwalnie związana z zasadą niedziałania prawa wstecz. Podkreślił również fakt, że Komisja Europejska wszczęła przeciwko Polsce postępowanie w przedmiocie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego odnośnie do transpozycji dyrektywy 2005/14, jednak 28 kwietnia 2016 r. podjęła decyzję o jego zamknięciu, tym samym uznając, że nie doszło do naruszenia prawa unijnego.

SO oddala roszczenie…

20 marca 2019 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo, stwierdzając, że przewidując okresy przejściowe dopuszczone przez drugą dyrektywę 84/5 na stopniowe podwyższenie minimalnych sum gwarancyjnych, ustawodawca krajowy dokonał prawidłowej transpozycji tego aktu. SO uznał ponadto, że spoczywający na państwach członkowskich obowiązek podwyższenia minimalnych sum gwarancyjnych odnosił się wyłącznie do umów zawieranych po upływie okresów przejściowych i że prawo Unii nie ustanawiało wymogu podwyższenia minimalnej sumy gwarancyjnej, nawet w polisach, których data zakończenia obowiązywania przypadała po upływie okresów przejściowych. Według sądu stanowisko to jest zgodne z zasadą pewności prawa, zasadą lex retro non agit oraz zasadą swobody umów.

..a w apelacji sprawia trafia do TSUE

Powódka odwołała się do Sądu Apelacyjnego, gdyż jej zdaniem SO błędnie uznał prawidłowość transpozycji dyrektywy. SA uznał, iż kobieta nie otrzymała należnego jej z tytułu poniesionej szkody pełnego zadośćuczynienia z powodu wyczerpania sumy gwarancyjnej. Sąd wskazał, że dyrektywa ma na celu zapewnienie ochrony poszkodowanym w wypadkach drogowych. Nie zawiera jednak żadnego przepisu, który ograniczałby obowiązek podwyższenia minimalnej sumy gwarancji jedynie do umów ubezpieczenia zawartych od dnia 11 grudnia 2009 r. (z niewielkimi wyjątkami).

SA stwierdził, że różnica w traktowaniu w zależności od daty zawarcia umowy nie jest uzasadniona. W jego ocenie zasada niedziałania prawa wstecz nie stoi na przeszkodzie temu, by stosunki umowne, które obowiązywały w dniu 11 grudnia 2009 r., zostały zmienione począwszy od tej daty. Ponadto poszanowanie zasady pewności prawa zostało zapewnione przez długi okres transpozycji oraz możliwość ustanowienia okresów przejściowych. Dzięki temu towarzystwa były w stanie dostosować poziom składki ubezpieczeniowej do wysokości nowych sum gwarancyjnych.

Dlatego Sąd Apelacyjny postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy zgodnie z art. 2 dyrektywy [2005/14] państwo członkowskie, które ustanowiło okres przejściowy na dostosowanie minimalnych sum gwarancyjnych, miało obowiązek podnieść sumy gwarancyjne do co najmniej połowy kwot określonych w zmienionym [art. 1 ust. 2 drugiej dyrektywy 84/5] w ciągu 30 miesięcy od upływu terminu do wykonania dyrektywy:

• w odniesieniu do wszystkich umów ubezpieczenia komunikacyjnego obowiązujących po upływie wskazanych 30 miesięcy, w tym także umów zawartych przed dniem 11 grudnia 2009 r., ale obowiązujących nadal po tej dacie – w odniesieniu do zdarzeń szkodowych zaistniałych po dniu 11 grudnia 2009 r.,
• czy też wyłącznie w odniesieniu do nowych umów ubezpieczenia komunikacyjnego, zawieranych po [dniu] 11 grudnia 2009 r.?”.

TSUE orzeka na korzyść powódki

Rozważając sprawę, TSUE zwrócił uwagę, że co do zasady nowy przepis stosuje się od momentu wejścia w życie aktu, który go wprowadza. O ile nie znajduje on zastosowania do sytuacji prawnych powstałych i ostatecznie zakończonych pod rządami dawnej ustawy, o tyle stosuje się go do przyszłych skutków sytuacji powstałej pod rządami dawnego przepisu, jak również do nowych sytuacji prawnych. Inaczej jest tylko – i to z zastrzeżeniem zasady niedziałania wstecz aktów prawnych – jeżeli wraz z nowym przepisem zostają wydane przepisy szczególne, które określają konkretnie jego przesłanki stosowania ratione temporis. Tym samym akty przyjęte w celu transpozycji muszą mieć zastosowanie do przyszłych skutków stanu faktycznego powstałego pod rządami dawnej ustawy z dniem upływu terminu transpozycji, chyba że dyrektywa ta stanowi inaczej. 

Z orzecznictwa Trybunału wynika, że w celu sprawdzenia czasowego stosowania nowego przepisu do sytuacji powstałej pod rządami zastępowanej przez niego dawnej regulacji należy ustalić, czy sytuacja ta wyczerpała swoje skutki przed wejściem w życie, czy też nadal wywołuje skutki po tym fakcie.

TSUE wskazał, że transponowane przepisy, nakładając na państwa członkowskie obowiązek podwyższenia minimalnych sum gwarancyjnych OC ppm., nie wykluczają z tego kwot gwarancji przewidzianych w tych umowach, zatem data ich zawarcia nie stanowi decydującego elementu w tym względzie. Z brzmienia przepisów nie wynika zatem, że prawodawca Unii zamierzał wprowadzić odstępstwo od zasady, zgodnie z którą nowe przepisy mają natychmiastowe zastosowanie do bieżących sytuacji.

Ponadto cel ochrony poszkodowanych w wypadkach drogowych, realizowany przez przepisy UE, polegający głównie na zapewnieniu, by ofiary wypadków spowodowanych przez pojazdy silnikowe [mechaniczne] były traktowane w porównywalny sposób, niezależnie od miejsca na terytorium Wspólnoty, w którym wydarzył się wypadek, a także ogólna zasada równego traktowania wymagają, aby ofiary zdarzeń od dnia 11 grudnia 2009 r., nie otrzymywały ograniczonego odszkodowania wyłącznie dlatego, że umowa ubezpieczenia została zawarta przed tą datą. Wynikający z motywu 10 dyrektywy 2005/14 obowiązek zagwarantowania ochrony ubezpieczeniowej przynajmniej w zakresie pewnych kwot minimalnych stanowi bowiem istotny element zapewnienia ochrony poszkodowanych.

Trybunał uznał, iż zasada niedziałania prawa wstecz nie stoi na przeszkodzie stosowaniu nowych minimalnych sum gwarancyjnych w umowach OC ppm. zawartych przed 11 grudnia 2009 r. i obowiązujących jeszcze w tej dacie, ponieważ kwoty te i odpowiadające im ewentualne nowe składki mają zastosowanie jedynie w odniesieniu do okresu od dnia 11 grudnia 2009 r.

Dlatego TSUE stwierdził, iż art. 1 ust. 2 drugiej dyrektywy 84/5 i art. 9 ust. 1 dyrektywy 2009/103 należy interpretować w ten sposób, że państwa członkowskie, które skorzystały z przewidzianej w tych przepisach możliwości ustanowienia okresu przejściowego, były zobowiązane wymagać, aby od dnia 11 grudnia 2009 r. minimalne sumy gwarancyjne przewidziane w OC ppm. zawartych przed tą datą, lecz obowiązujących jeszcze w tym dniu, były zgodne z zasadą ustanowioną w akapicie czwartym tych przepisów.

Pełna treść orzeczenia Trybunału:

„Artykuł 1 ust. 2 drugiej dyrektywy 84/5/EWG Rady z dnia 30 grudnia 1983 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów silnikowych [mechanicznych], zmienionej dyrektywą 2005/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r., i art. 9 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/103/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności należy interpretować w ten sposób, że państwa członkowskie, które skorzystały z przewidzianej w tych przepisach możliwości ustanowienia okresu przejściowego, były zobowiązane wymagać, aby od dnia 11 grudnia 2009 r. minimalne sumy gwarancyjne przewidziane w umowach ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych zawartych przed tą datą, lecz obowiązujących jeszcze w tym dniu, były zgodne z zasadą ustanowioną w akapicie czwartym tych przepisów” (wyrok TSUE z dnia 21 grudnia 2021 r., sygn. akt C‑428/20).

(AM, źródło: TSUE)