Zarówno poszkodowanemu, jak i cesjonariuszowi roszczeń odszkodowawczych z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje od ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej zwrot kosztów tzw. prywatnej opinii rzeczoznawcy.
Warunkiem koniecznym jest jednak, aby sporządzenie ekspertyzy było niezbędne do efektywnego dochodzenia odszkodowania. Dla przykładu oszacowanie kosztów naprawy przez podmiot wykonujący naprawę może zostać uznane w ramach wykonywanej usługi, a nie występuje w obrocie gospodarczym jako osobny element wynagrodzenia wykonywanego przez profesjonalistę.
Zlecenie ekspertyzy, jak i koszty z tym związane muszą być w każdym przypadku celowe, niezbędne, konieczne, racjonalne oraz wystarczająco uzasadnione z punktu widzenia efektywnej realizacji roszczenia odszkodowawczego.
Poszkodowany
Z punktu widzenia konieczności i racjonalności poniesionych wydatków niezbędne jest uwzględnienie, czy poszkodowany prowadzi działalność gospodarczą i dysponuje wiedzą lub kadrą i sprzętem, które pozwalają bez pomocy osób trzecich ocenić rozmiar uszkodzeń pojazdów.
Jeżeli poszkodowany jest na przykład podmiotem trudniącym się zawodowo naprawą pojazdów samochodowych, to powinien posiadać umiejętności pozwalające na ustalenie kosztów naprawy pojazdu oddanego do naprawy.
Nabywca wierzytelności
Jeżeli sporządzenie ekspertyzy zostało zlecone przez poszkodowanego, który pokrył związane z tym koszty przed dokonaniem cesji, żądanie zwrotu tych kosztów zostaje przeniesione na cesjonariusza jako integralna część roszczenia o naprawienie szkody. W takiej sytuacji nabywca wierzytelności (roszczenia) poszkodowanego wobec ubezpieczyciela z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wstępuje w pozycję prawną cedenta (poszkodowanego).
Podobnie jak w odniesieniu do poszkodowanego, który zlecił opinię, wymagane jest uwzględnienie z punktu widzenia konieczności i racjonalności poniesionych wydatków, a w szczególności to, czy cesjonariusz prowadzi działalność gospodarczą obejmującą nabywanie i dochodzenie roszczeń odszkodowawczych.
Zwrot kosztów będzie uzasadniony wówczas, gdy opinia służy bezpośrednio dochodzeniu roszczenia o odszkodowanie wcześniej przez poszkodowanego, a następnie przez cesjonariusza, nie jest zaś powiązana wyłącznie z umową cesji, np. w celu oceny ryzyka, jakie wiąże się z nabywaną wierzytelnością.
Nie ma podstaw do różnicowania obu sytuacji co do samej możliwości i podstaw objęcia szkodą, a w konsekwencji i odszkodowaniem, wydatków na ekspertyzę powypadkową.
Okoliczności miarodajne odnoszące się do osoby wierzyciela powinny być jednak przy ocenie w tym przypadku uwzględniane inaczej niż w przypadku zlecenia ekspertyzy przez poszkodowanego.
To, że cesjonariusz prowadzi działalność gospodarczą obejmującą nabywanie i dochodzenie roszczeń odszkodowawczych, w sposób istotny wpływa na ocenę przysługiwania mu takiej możliwości w poszczególnych przypadkach dochodzenia odszkodowania od ubezpieczyciela na podstawie nabytego od poszkodowanego roszczenia.
Kiedy nie można żądać zwrotu?
Niewątpliwie nie mogą być uznane za pozostające w adekwatnym związku przyczynowym z wypadkiem komunikacyjnym i wejść w zakres odszkodowania ubezpieczeniowego wydatki na ekspertyzy zlecone przez cesjonariusza osobie trzeciej, które służą ocenie opłacalności cesji, nawet gdyby były poniesione już po nabyciu wierzytelności od poszkodowanego.
W zakres odszkodowania może wejść tylko wydatek na ekspertyzę bezpośrednio służącą dochodzeniu roszczenia o odszkodowanie. Sama wygoda przedsiębiorcy-cesjonariusza występującego z roszczeniem nie wystarcza do uznania zlecenia za celowe w znaczeniu pozwalającym objąć koszt ekspertyzy odszkodowaniem przysługującym od ubezpieczyciela.
Oceniając celowość zlecenia przez cesjonariusza-przedsiębiorcę osobie trzeciej wyceny kosztów naprawy pojazdu oraz określenia wysokości szkody doznanej wskutek uszkodzenia pojazdu, należy mieć na względzie, dlaczego przedsiębiorca, który nabył od poszkodowanego roszczenie wobec ubezpieczyciela, dysponując wykwalifikowaną kadrą i odpowiednim sprzętem, nie był w stanie bez pomocy rzeczoznawcy ocenić zakresu uszkodzeń pojazdu i koniecznej jego naprawy.
Istotny wpływ na ocenę celowości zlecenia ekspertyzy może mieć też to, kiedy nastąpiło zlecenie ekspertyzy. Przedwczesne zlecenie ekspertyzy, przed wyjaśnieniem nasuwających się wątpliwości za pomocą innych środków, przemawia przeciwko objęciu kosztów ekspertyzy zakresem odszkodowania przysługującego od ubezpieczyciela.
Przy ustalaniu, czy zlecenie ekspertyzy było przedwczesne, może mieć w szczególności znaczenie to, czy nastąpiło przed wszczęciem ubezpieczeniowego postępowania likwidacyjnego, czy też po, w reakcji na odmowę przez ubezpieczyciela przyznania odszkodowania w ogóle lub w żądanym rozmiarze.
Wydatek na ekspertyzę poniesiony przez cesjonariusza może być objęty należnym mu odszkodowaniem tylko w takich granicach, w jakich jego wysokość jest uzasadniona nakładem pracy na wykonanie ekspertyzy i odpowiada stosownemu do tego nakładu pracy rozmiarowi wynagrodzenia.
Zawyżone koszty ekspertyzy ponad wskazaną granicę nie mogą obciążyć ubezpieczyciela, choćby samo zlecenie ekspertyzy było w danym przypadku celowe z punktu widzenia efektywnego dochodzenia nabytego przez cesjonariusza roszczenia.
Podsumowanie
Poszkodowany i nabywca wierzytelności mogą żądać zwrotu kosztów poniesionych na sporządzenie prywatnej ekspertyzy tylko wtedy, gdy są niezbędne do efektywnego dochodzenia odszkodowania.
W przypadku poszkodowanego należy ustalić, czy prowadzi on działalność gospodarczą i dysponuje wiedzą lub kadrą i sprzętem, które pozwalają bez pomocy osób trzecich ocenić rozmiar uszkodzeń pojazdów. W przypadku zaś cesjonariusza, oprócz powyższego, należy rozważyć, czy zlecenie ekspertyzy nie jest powiązane wyłącznie z umową cesji, np. w celu oceny ryzyka, jakie wiąże się z nabywaną wierzytelnością.
W każdym przypadku zlecenie opinii nie może być przedwczesne, a koszty z tym związane nie powinny być zawyżone.
Dawid Mirek
kancelaria Strażeccy, Jaliński i Wspólnicy
